Google+

Lontar Calonarang

Lontar Calonarang

Naskah lontar yang berisi Cerita Calon Arang itu ditulis dengan aksara Bali Kuna. Jumlahnya empat naskah, asing-masing bernomor Godex Oriental 4561, 4562, 5279 dan 5387 (lihat Catalogus Juynboll II. P. 300-301; Soewito Santoso 1975; 11-12). 
Meskipun aksaranya Bali Kuna, tetapi bahasanya Kawi atau Jawa Kuna. Naskah yang termuda no. 4561, Beberapa bagian dari naskah 4562-5279 dan 5287 tidak lengkap sehingga dengan tiga naskah ini dapat saling melengkapi. Sebenarnya naskah no. 5279 dan 5287 merupakan satu naskah; naskah no. 5279 berisi ceritera bagian depan, sedangkan no. 5387 berisi ceritera bagian belakang. Naskah tertua no. 5279 berangka tahun 1462 Saka (1540 M). Semua naskah tersebut disimpan di Perpustakaan Koninklijk Instituut voor Taal – Land – en Volkenkunde van Ned. Indies di Leiden, Belanda.

Naskah Calon Arang pernah diterbitkan dan diterjemahkan ke dalam bahasa Belanda oleh Prof. Dr. Poerbatjaraka (lihat “De Calon Arang” dalam BKI 82. 1926: 110-180) dan pada 1975 diterjemahkan ke bahasa Indonesia oleh Dr. Soewito santoso (lihat “Calon Arang Si Janda Dari Girah”, Balai Pustaka 1975). Uraian di bawah ini disarikan dari tulisan Dr. Soewito Santoso tersebut.

berikut ini salah satu versi Lontar Calonarang yang beredar di bali:

[1b] Om awighnam astu nama sidam. (H)ana ta wuwusira sang mahatuwa, umujaraken ri katatwanira sira Sri Mpu Baradah, ri sedengira hana ng sramanira, i ngkana ng Lemah Tulis. Tan popama ri kasaktinira, mankanguni de nira angrasani darma. Telas sireng pangrasa, weruh pasuk wetu ning buwanatah. Antyanta de nira umulahaken kusutapanira. Ya ta maputri pwa sira sasiki, mangaran Sang edawati, kanya sedeng papangkas, antyanta ri hayunira, lwir tâpsaru angindarat. Ryuwus mahangkanâgering pwa sira, swaminira Sri Mpu Baradah, renanira Sang sira. Alara tangisira mangaran edawati, akusa ta ya ring sawa nikang renanya, sambat-sambatnya amelas arsa, “Wuduh indung(ng)hulun kita, sapa pwa ya asihenghulun kasyasih.”
[1b] Semoga tidak ada halangan. Ada perkataan orang-orang tua yang mengisahkan hakikat Sri Mpu Baradah ketika beliau tinggal di pertapaannya di Lemah Tulis. Tidak ada tandingan mengenai kesaktiannya, terutama dalam menghayati Dharma. Beliau sempurna dalam hal penghayatan, mengetahui ilmu kesempurnaan dunia. Demikianlah pelaksanaan kesempurnaan tapanya. Beliau mempunyai seorang putrid, bernama Sang Wedawati, gadis belum bersanggul, sangat cantik(nya), bagaikan bidadari turun ke bumi. Setelah itu sakitlah istri Sri Mpu Baradah, ibu Sang Wedawati itu. Akhirnya beliau meninggal. Wedawati sedih dan menangis. Dia memeluk mayat ibunya, keluh kesahnya mengharukan, “Aduhai, ibuku, siapakah yang akan mengasihi hamba lagi?”


[2a] Ya ta kinwan ya mbatěn marěng sěma, ikang laywan, basminěn pwa heng sěma. Huwus pwa sida měntas ta ya. Tan lingěn pwa yěka. Ya ta Sang Mpu Baradah mamet swami muwah. Ya tika manak sira sasiki laiki-laki. Huwus pawa mangkin atuwa saka wayahnya, wayah apapalaywan, těkani bisa ta yâběběd. Ya ta Sri Mpu Baradah umarêng patapanira, ri unggwanirâpěningan (ha)na ngkana, mangaran ring Wisyamuka. I ngkana pwa sira umulahakěn yajña, sinewa dening sisyanira makweh. Hana ngkana umajar-ajar tikeng tutur yukti rāyu. Hen<ě>ngakna ndah sakarěng, Sang Wedawati huwaca. Yatěkaingalpan wuwus dening kawalwan ika, tandwâgěng wuyungira Sang edawati manangis pwa ya, tan kěnêng pahyas mwang boga. Ya ta umara pwa ya marěng tunwan ing rěna nika, ana ng sěma ngkana. Le-
[2a] Maka disuruhlah membawa mayat itu ke kuburan, agar dibakar di kuburan. Setelah sempurna, beliau pun mencapai kelepasan. Tidak diceritakan beliau itu. Lalu Mpu Baradah mencari istri lagi. Kemudian, beliau berputra seorang laki-laki. Semakin dewasa umur(nya) anak itu, sudah cukup usia untuk berlari-larian, sampai sudah dapat memakai kain. Mpu Baradah pergi ke pertapaannya, di tempat tinggal beliau, tempat dia melakukan yoga, bernama Wisyamuka. Di sanalah beliau melakukan korban, dihadap oleh para muridnya. Di tempat itulah beliau mengajarkan ajaran kebenaran dan kebaikan. Hentikanlah sejenak, diceritakanlah Sang Wedawati. Gadis ditu dicaci maki oleh ibu tirinya, maka Sang Wedawati sangat sedih. Menangislah dia, tidak sempat memakai perhiasan dan makan. Kemudian, dia pergi ke tempat pembakaran ibunya, di kuburan itu.

[2b] pas ta lampahira, wus těka ri hěb ning wandira magěng. Amanggih ta sira kunapa, sawa ning matya sinanggwânluh, papat kweh ing kunapa­. Hana ta ya wekânyajěngeng manusu pwa ya ring sawanyêndungnya pinarěbutan pwa de nikang sěmut gatěl. Antyantawelas sira Sang Wedawati tumwanêriya. Lumakwa sirâlon kesah sakêrika, annuli marêng tunwani renanira. Alungguh ta yêng hěb ning kěpuh, manangis alingan tambing ing kěpuh, asambatsambatibunira, “Ibu dudut mami sigra-sigra.” Mangkana ling Sang Wedawati amelas arsa. Tan lingěn ta Dyah Wedawati. Wacana pwa ya Sri Mpu Baradah umantuk pwa ya sira sakêng mayajñabyasa, sakěng Wisyamuka. Alinggih pwa sirêngyasapasewan. Marěk ta yestrinira, haturnyângling ri wihangnya Wedawati, amupu sěkar lawan arinyěka. Ya tika rině.
[2b] Lepaslah perjalanannya, telah datang di bawah lindungan pohon beringin besar. Ia bertemu dengan mayat, mayat orang yang mati yang diduga karena těluh. Empat mayat banyaknya. Adapun anaknya hendak menyusu pada mayat ibunya, (yang) dikerumuni oleh semut gatal. Sang Wedawati sangat terharu melihatnya. Dia berjalan perlahan-lahan meninggalkan tempat itu, lalu menuju ke tempat pembakaran ibunya. Duduklah dia di bawah naungan pohon kepuh. Dia menangis berlindung di akar pohon kepuh itu, mengelukan kepada ibunya, “Ibu, jemput aku segera.” Begitulah seruan Sang Wedawati memilukan hati. Tidak akan disebutkan Dyah Wedawati. Diceritakan Sri Mpu Baradah pulang dari bersembahyang di Wisyamuka. Beliau duduk di tempat pertemuan. Datanglah istrinya, memberitahukan ucapan penolakan Wedawati memetik bunga dengan adiknya.

[3ab] (butnya ikang sěkar, parěng ya pada ngangis, anuli pwa ya lunga. Rinuluh eng kadang-kadang tan katemu pwaya. Umujar ta Sang Muniwara, “Nghulun mangky angulatanêriya”. Lěs wiyang ta Sang Munîndra, tumut angulatana ry anaknira, těka pwa ya ri těgal-těgal. Hana ta raryangwan tinēmunira, matakwan ta Sang Mahamuni. Li(ng)nira alus, “Ih raryangwan,wruh ta kita putri ingaran Wedawati, hana rika yan panēmwanta mwang paranika”? Mwajar ta raryangwan, matur I Sang Jatiwara, “Hanêstri hajě(ng) antyanta rupanira, manangis pwa ya masambat ibunika, yeka makudung-kudung anngidul angulwan, lakunira”. Mwenggal ta lampah Sang Mrědu, umanty atmajanira. Sigra datang pwa sira ri tunwani patninira, tiněmunira tampaknirâkusânangis, ulat lwar kidul kulwan, wetan Sang Munîndra. Katwan ta sang putri manangis alunggwing, malingan tambing ing kěpuh. Mwajar ta Sang Rěsi, “Uduh anakinghulun, antyanta kakartalantânaku, denta parêng Sěmasana ngke, umara ri tunwaneng renanta. Uwus ibu haywa mangkana, apan kramanya ring mahurip, pati wěkasan ika. Lah ta ibu mulih, haywa sora masku”. Umujar ta Sang Putri, “Nghulun tumuta pějah juga ring renamami, malara těměn ajñana inghulun, tan sah mami dumulurêng ibungku”. Angling ta Sang Munîndra, ”Ibu masku hiděpěn nghulun mangke kewala”. Anuli ta ya lumampah Sang Putri kenamulih. Kasurupan ta Sang Hyang Prabangkara, těkêng Lěmah Tulis, pituturan ta ya saratri Sang Wedawati de Sang Munîndra, laku maring kayogryan. Mamintuhu ta Sang Wedawati ring ling Sang Mahamuni. Ry uwus pwa mangkana a-)
[3ab] Bunga itu direbutnya, keduanya pun menangis, lalu dia pergi. Dicari oleh sanak keluarga tidak dijumpai. Sang Pendeta berkata, “Sayalah yang akan mencarinya sekarang.” Sang Pendeta segera lenyap, ikut akan mencari anaknya, sampailah beliau di ladang-ladang. Ada anak gembala ditemuinya. Sang pendeta bertanya dengan ucapnya halus, “Hai Anak Gembala, tahukan kau wanita bernama Wedawati. Adakah dia engkau temui di sana dan bagaimanakah?” Anak gembala menjawab, memberitahukan kepada Sang Pendeta, “Ada putri sangat cantik rupanya. Dia menangis, mengeluhkan ibunya. Dia berkerudung pergi ke selatan ke barat”. Sang Pendeta mempercepat jalannya, menanti putrinya. Beliau segera datang ke tampat pembakaran istrinya ditemui jeajaknya. Dia bersedih sambil menangis, memandang kea rah utara, selatan, barat dan timur. Kelihatan Sang Putri menangis duduk di atas batu, berlindung di akar pohon kepuh. Berkatalah Sang Pendeta, “Aduhai Anakku, engkau sangat berani datang ke kuburan ini, ke pembakaran mayat ibumu. Sudahlah Anakku, janganlah begitu, sebab perilaku dalam kehidupan, kematianlah akhirnya. Marilah Anakku pulang, jangan keras (hati) sayangku.” Sang putri menjawab, “Saya akan turut mati saja bersama ibu. Hati saya sangat sedih dan pasti akan mengikuti kepergian ibu.” Sang Pendeta berkata, “Anakku tersayang ikuti saya sekarang.” Kemudian, beliau minta Sang Putri agar pulang. Terbenamlah matahari, tiba di Lemah Tulis. Dinasihatilah semalam Sang Wedawati oleh Sang Pendeta, (mengenai) jalan menuju kebaikan. Sang Wedawati mengikuti nasihat Sang Pendeta. Setelah demikian

[4a] wěkasan datang pwa Sang Mārěsi muwah mayajña byasa marêng Wisyamuka. Irika ta Sang Munîndra ingayap de sisyanira kabeh, ingatur-aturan pwa sira ngkana. Mawarah-warah Sang Munîswara ring niti yogya, umareng sisyanirâtah, tingkang darma mwang putusing angaji. Tan lingěn ta Sang Munîndra. Wacana pwa Sang Wedawati, ingalpa dya Sang Bibi kawalwan muwah. Manangis pwa ya Sang Putri, kepwan ring polahira, mageng sungsutira. Ya ta sira marêng tunwan ing renanira muwah. Tan lingěn lakunyêng awan, sigra prapta ta8 yakusêng tunwan manangis. Lingnya masambat, “Indungnghulun, tinghali kasyasih mami denta, anghing paminta nghuluně ri kita, dudut mami sigra-sigra. Tan sah mami dumulurěng kita ibu”. Mangkana sambatnyângěnakěn waspa karuna Sang Wedawati. Haywa sama sira. Lingěn ta Sang Rěsi. Datang pwa sira sakêng mayajña hayu,
[4a] Sang Pendeta pergi melakukan persembahan rutin bersama di Wisyamuka. Di sana Sang Pendeta dihadap oleh muridnya semua, diberi persembahanlah beliau di sana. Sang Pendeta mengajarkan ajaran kebaikan kepada muridnya semua diberitahukanlah mereka di sana. Sang Pendeta menyampaikan (mengajarkan) tentang tuntunan kebenaran, kepada semua muridnya mengenai dharma dan kesempurnaan menuntut ilmu. Tidak diceritakan Sang Pendeta. Diceritakanlah Sang Wedawati dimarahi oleh ibu tirinya lagi. Sang Putri menangis, bingung dalam bertingkah laku. Dia sangat sedih. Dia pergi lagi ke tempat pembakaran mayat ibunya. Tidak diceritakan perjalanannya di jalan. Ia segera tiba di tempat pembakaran. (Ia) bersedih dan menangis, keluh kesahnya, “Ibuku, lihatlah olehmu kesengsaraanku, (tetapi) permintaanku kepadamu, renggutlah aku cepat-cepat. Aku akan selalu bersamamu ibu.” Demikian(lah) keluh kesahnya, keluar air mata. Sang Wedawati sedih. Jangan bersamanya. Diceritakanlah Sang Pendeta. Beliau dating dari melakukan persembahan utama. 

[4b] alinggih ta sirêng palangka sewanya. Sinyangnira tanayanira, ”Om putri kitatmaja nghulun, para ngke kita masku Wedawati, karwârintâpasewan”. Nda tan hana sahur. Dadi umarěk tikang Bibi kawalwan ika makata. Lingnya, “Pukulun Sang Jatiwara, ranak Sri Munîndra wihang ta ya manih, marěbut pwa ya těka arinyêka. Nghulun manayuti tan pwalih, kagyat yan lunga, rinuruh eng kadang-kadangnya tan temu ya”. Umajar ta Sang Mārěsi, ”Uduh kalud ika parěng tunwan ing renanya ngka”. Něr tumědun pwa Sang Munîndra sakêng salě. Umulatana ry anaknira, datangêng panglahan prayanira. Mwenggal aku Sang Jatiwara, sadatangirêng sěma ngka Sang Mahamuni, kolaran a(na)yanira Nahan ling Sang Rěsi, “Uduh tanayanku kita, edawati mas mirah nghulun, lah ta ibu umantukêng asrama. Nghulun iringakěn kita. Tan Iyan pinaka.
[4b] Beliau duduk di balai penghadapan. Dipanggillah anaknya, “Omputri engkau Anakku, datanglah kemari (kau) Wedawati sayangku, berdua bersama adikmu di penghadapan? (Mengapa) tidak ada yang menjawab?” Kemudian, ibu tirinya mendekat (lalu) berkata. Ucapnya, “Tuanku Sang Pendeta, anak Sang Pendeta menolak lagi, datang berebutan dengan adiknya itu.Hamba tidak dapat menahan, cepat-cepat pergi, dicari keluarganya, tidak ditemuinya.” Sang Maharsi berkata, “Aduh, dia datang lagi ke pembakaran ibunya di sana.” Sang Pendeta (lalu) turun dari tempat duduk hendak mencari anaknya. Dia akan datang ke tempat yang kotor. Sang Pendeta berjalan cepat, setibanya Sang Pendeta di kuburan it, dijumpai putrinya. Sang Pendeta berkata, “Aduhai Anakku, Wedawati sayangku, pulanglah anakku ke asrama. Saya akan mengiringkanmu. (Kamu) tidak lain menjadi


[5a] jiwatma tělěng ing twas, kambang ing angga nghulun kita”. Tan sahur pwa Sang Wedawati. Wacana Sang Rěsi aminta kasih. Kepwan ta deha Sang Mahasanta tumwan ri polaha nikang atmajanira. Alinggih ta sang Mrědu ri hěb ning kěpuh. Nër warah-warah ta sira niti yogya eng Sang Putri. Maswe de nira makata Sang Prawara ring atmajanira. Ri wěkasan mojar ta Sang Wedawati, ”Atur ing lěbu talampakanira, tanayan Sang Jatiwara, alěměh umantuk eng Lěmah Tulis, paratra yêngka juga karsa tanaya sang Rěsi, tumuturêng ibuninghulun. Mamyasi lunglungeng hěb ning kěpuh, sapějah-pějahamami. Nghulun mati yêngke juga”. Umwajar pwa Sri Baradah, eng wěka sisya. Tan dwa makon umusungêng patanya wesma, makapangěba nirêng Sěmasana ngka. Dadya mangkana praya Sang Měrdu,
[5a] jiwa pikiran dalam lubuk hati. Engkau bunga jangga. “Sang Wedawati tidak menjawab. Ucapan Sang Pendeta minta belas kasih. Bingunglah hati Sang Pendeta, melihat perilaku anaknya itu. Sang Pendeta duduk di bawah naungan pohon kepuh. Beliau kemudian mengajarkan tuntunan kebaikan kepada putrinya. Lama (beliau) Sang Pendeta memberi ajaran kepada anaknya. Akhirnya Sang Wedawati berkata, “Sembah sujud di telapak kaki Paduka. Anak Sang Pendeta enggan pulang ke Lemah Tulis, ingin mati saja di sini, mengikuti pesan ibu hamba. Saya ingin berlindung di bawah naungan pohon kepuh, hingga pada saatnya menemui ajal. Hamba mati saja di sini. “Mpu Baradah memerintahkan kepada murid-muridnya. Segera menyuruh mengusung balai dan rumah untuk tempat peristirahatannya di kuburan itu. Demikianlah keinginan Sang Pendeta.

[5b] gawyaněn asrama ikang Sěma tunwan. Mangrata-rata pwa lěmah, bumi sudaněn, maděgakěn patani, patamwan, pakulěm-kulěman, makadi bukur, dwara tinunda-tundanireng si(si). Plaga suru-suru jinajar sapanta panta, pěte-pětetan. (H)anasoka, andul, surabi, tañjung, kamuning, campaka gondok, warsiki, asana, jěring, lyan bujaga puspa sinwan. Tan lingěn ikang sarwa sěkar, cabol atuwa, gambir, malati puspa, caparnuja, kuranta, tari naka, cina, tělěng, wunga wari dadu pětak jingga bang, wunga tali, padma, lungid sabrang, Tan kantun ikang bayěm raja, suluh, kanduyuhan gimbalnajaknira, mwang taluki hemakani, saruni pětak jěne, mayana rengreng, nila. Hana jënar, lungid sabrang, andong cinara-cara, mwang tahěn kañcana, puring, tuñjung, ara padu nika. Gěněp ikang sarwa sěkar mwang sarwa sari, pandan janma sampun apagěh, tingkah ing asrama antyanta la-.
[5b] Di kuburan tempat pembakaran itu akan dibuat asrama. Mereka meratakan dan menyucikan tanah kuburan, mendirikan balai, ruang tamu, ruang tidur, utamanya rumah kecil, pintu bertingkat di pinggir. Pagar tanaman suru-suru dijajar padma, dan pete-petean. Ada angsoka (Tonesia asoka Roxb), andul (Eleo carpus specious), surabi (Michelia campaka), tanjung, kamuning (Murrava), campaka gondok, warsiki, angsana (Terminalia tomentosa), jering (Pithecolibium). Ada lagi nagasari berdaun muda. Tidak akan disebutkan segala jenis bunga, cabol atuwa, gambir, bunga melati (Jasminum grandiflorum), caparnuja, kuranta (Barbaria), pohon teri naka (Bauhinia tumentosa), cina (Artocarpus integrifolia), teleng (Clitorea ternatea), bunga wari dadu (Pink), putih, jingga, merah, bunga tali, teratai merah, dan lungid sabrang. Termasuk bayem raja (Amarantus oleraccus), bayem suluh, tumbuhan berakar (Ikut Lutung) (Acalupha deusiflora), tumbuhan berserabut, disertai bunga rara emas (Rara Melayu). Bunga seruni putih, seruni kuning, mayana loreng, mayana nila (Coleus cutellanoides). Ada yang kuning, lungid sabrang, andong (Calodracon jaquinia) ditata, juga pohon kancana (kayu mas), puring, tunjung, pohon ara di pojok. Lengkap segala macam bunga dan berjenis-jenis kembang. Pandan janma telah berdiri kokoh, menuruti cara kehidupan di asrama,

[6a] ngěn ika, konang-unang, lwir wisnwa bawanângindarat. Inak tâmbêk Sang Wedawati, ri uwus nika dadyasrama, ikang sěma tunwan ing renanya. Apagěn pwa linggihira Sri Munîndra, anêng patapanira ngkana, sinewa dening sisya nom atua rahinêng kulêm. Tan lingên ta sira Sang Mahasanta. Wacana pwa Sang Natêng Daha, inak de nira amraboni, manyakrawati, landuh těduh ikang rat ri pamawanira, Maharaja Erlanggyâbisekanira, antyantâhayu dahat, tilingěng karěsyan. Tan sama nikang Nusantarântah samêdëp ing sira. (H)ana pwa ya randa lingěn, umunggwingkana ng Girah, Calwan Arang pangaran ika. Mânak ta ya stri sasiki, mangaran Ratna Manggali, lwistu hayu rupanira, byakta ratna ning puri. Masowe pwa tan (h)ana wwang lumamarê ri ya, mwang wwang eng Gira(h) ngka, makanguni sakeng nagara Daha.
[6a] sangat indahnya, mengesankan bagaikan alam Dewa Wisnu turun ke dunia. Senang hati Sang Wedawati, setelah asrama itu selasai dibuat, kuburan tempat ibunya dibakar. Kokoh tempat tinggal Sang Pendeta, ada di pertapaannya dihadap oleh murid tua dan muda pada waktu siang dan malam. Tidak dikatakan Sang Pendeta. Diceritakanlah Sang Raja di Daha. Beliau memerintah dengan damainya, menguasai dunia, aman dan sejahtera kerajaan dalam kekuasaannya. Maharaja Erlangga gelar beliau, berbudi sangat mulia, cenderung meniru Pendeta. Berbagai pulau di Nusantara tunduk kepada beliau. Disebutkan ada seorang janda, tinggal di Girah, Calon Arang namanya. Dia berputra seorang wanita, bernama Ratna Manggali, parasnya sangat cantik, bagaikan permata istana. Lama tidak ada orang yang hendak melamarnya, baik orang dari Girah maupun orang dari Kerajaan Daha,

[6b] Tan lingěn1 desêng paminggir, sama tan (h)ana lumamara, wani irikang anak Sang Randa, mangaran Manggali eng Girah, apan karěngě dening rat yan adyan ing Girah laku gělěh. Madoh wwang lumamar eng Sang Manggali. Samangkana umwajar pwa Sang Randa, “Uduh mapêki baya tanayanghulun, dumeh ya tan (h)ana lumamariya, ahayu pwa rupanya, paradenya tan (h)ana tumakwanê riya. Sěngit juga hrědayamami denta. Lamakanya nghulun mangke manggangsala pustaka pinakanghulun. Yan mami huwus gumangsal ikang lipyakara, ng(h)ulun amarěka eng padanira Paduka Sri Bagawati, ng(h)ulun aminta anugraha, ri tumpura nikang wwang sanagara”. Ri uwusira gumangsal ikang sastra, umara ta sirêng sěma ngka, aněda ta sirânugraha Widi, ring Paduka Batari Bagawati, ingiring den i sisyanira kabeh. Kunang pratekan ing aran ing,
[6b] atau pun daerah pinggiran, sama tidak ada yang hendak melamarnya, berani datang ke tampat anak janda itu, yang bernama Manggali di Girah, karena terdengar oleh dunia bahwa beliau (Randa) di Girah berbuat jahat. Menjauhlan orang yang ingin melamar Sang Manggali.. Sang Randa pun berkata, “Aduh apakah ini yang membuat anakku tidak ada yang melamarnya, (padahal) cantiklah rupanya, kendatipun demikian tidak ada yang menanyakannya. Sakit juga hatiku oleh keadaan itu. Berdasarkan hal itulah aku akan mengambil pustakaku. Apabila aku telah memegang pustaka itu, aku akan datang menghadap Paduka Sri Bagawati. Aku akan minta anugerah, semoga binasalah orang-orang di seluruh kerajaan. “Setelah beliau mengambil pustaka, pergilah ia ke kuburan. Ia mohon anugerah Tuhan ke hadapan Paduka Batari Bagawati, diikuti oleh muridnya semua. Adapun nama masing-masing

[7a] sisya nia, Si Wěksirsa, Mahisawadana, Si Lendya, Si Lende, Si Lendi, Si Guyang, Si Larung, Si Gandi. Ika ta kang umiring marêng Sang Randêng Girah, samângigěl pwa Sěmasa(na) ngka. Tan dwa umijil Paduka Batari Durga kalawan wadwanira katah, sami milwa umigěl. Mangastuti ta mangaran Calwan Arang ring Paduka Batari ring Paduka Batari Bagawati. Umujar pwa Batari, “Uduh tanayanku kita, Calwan Arang. Apa sadyanta marěkêng nghulun, matangnya kita dumular ing para sisyanta kabeh, pareng samângañjalyênghulun. ”Umatur pwa Sang Randa mangastuti, “Pukulun, atmajanirâhyun aněda tumpura nikang wwang sanagara. Mangkana gati ning wěkan nghulun”. Mangling pwa Batari, “Uduh sunumami kita. Lah maweh ingong, anging haywa pati těkêng těngah, haywa pati yâgěng wuyungtânaku”. Amintuhu pwa Sang Randa, amit amuhun ta sireng Batari Bagawati. Sang Calwan Arang
[7a] muridnya itu : Si Weksirsa, Mahisawadana, Si Lendya, Si Lende, Si Lendi, Si Guyang, Si Larung, dan Si Gandi. Itulah yang mengiringkan Sang Randa di Girah. Mereka (bersama) menari di kuburan itu. Segera muncul beliau Paduka Batari Durga bersama pengikutnya banyak, semua turut menari (bersama). Calon Arang memuja kepada beliau Paduka Batari Bagawati. Batari berkata, “Aduhai engkau anakku, Calon Arang. Apa maksudmu datang menghadap kepadaku, (maka) engkau diikuti oleh para muridmu semua, datang memujaku bersama-sama?” Sang Randa berkata menyembah, “Tuanku, putra Tuankan hendak mohon, mudah-mudahan binasalah orang-orang di seluruh kerajaan. Begitulah tujuan utama putra Tuanku.” Batari berkata, “Aduh putraku. Ya, aku bolehkan, tetapi janganlah membunuh sampai di tengah. Jangan membunuh sangat dendam anakku.” Sang Randa menyetujui, mohon dirilah ia kepada Batari Bagawati. Sang Calon Arang

[7b] saksana sah, lampahira lěpas , ingiring dening sisyanira kabeh. Umigěl ta ya ngkana wawala, sěděng madya ratri, muni tang kamanak, kangsi, pinarěngnya samângigěl. Ri uwus nikângigěl mulih ta yêng Girah pada wijah-wijah pwa ya těkêng wesmanya. Tan suwy agěring tika wwang sadesa-desa, makweh pějahnya animpal-tinimpal. Tan lingěn iking Calwan Aran. Wacana pwa Sang prabw ing nagara, tinangkil ta sirêng manguntur Sri Maharaja Erlanggya. Těhěr umatur ta sira Rakryan Apatih. Lingira “Pukulun Patik Batara umatureng lěbu talampakanira, dening wadwa paramêswara akatah pějah, panas tis gěringnya,” sadina rong dina paratra. Ikang katinghalan mangganali randêng Girah, mangaran Calwan Arang. Umigěl ta ya ngkanêng wawala, teka sisyanyâtah. Makweh wwang tumwanê ri ya samangkana”. Mahangkana aturira Ken Apatih.
[7b] segera pergi, lepas jalannya, diiringi oleh muridnya semua. Mereka menari di pekuburan di tengah malam, membunyikankamanak, kangsi bersama-sama menari. Setelah selesai menari, kembalilah mereka ke Girah. Mereka bersenang hati pulang ke rumahnya. Tidak lama sakitlah orang-orang di desa-desa. Banyak yang mati bertumpuk-tumpuk. Tidak diceritakan Calon Arang itu. Diceritakanlah Sang Raja di kerajaan. Sri Maharaja Erlanggya duduk dihadap di balai penghadapan. Lalu berkatalah Rakryan Apatih. Ucapnya, “Patik hamba Batara memberitahukan di hadapan Tuan Hamba, karena rakyat Tuan Hamba banyak mati, sakit panas dingin sehari dua hari lalu meninggal. Adapun yang kelihatan menjalankan (těluh) janda Girah, bernama Calon Arang. Dia menari di sana di pekuburan, datang bersama muridnya. Banyak yang melihat mereka itu bersama-sama di sana.” Begitulah laporan Ken Apatih.

[8a] Samyak wwang I ngkana panangkilan samânginggihakěn, yan tuhu mangkana, kadi ature Ken Apatih. Mojar sira sang Prabu tan soba, těhě(r) runtik sira, “Ěndi kawulaingong para brětya”. Tan asuwya sama datang kawula kapětěngan. “Pamara kita cidra patyani Calwan Arang, (h)ayway pwa kitâdawak, pakanti kita para brětya den makweh haywa pepeka” Kapwamwita kawula bretya, mangastuti ng jěng Sang Prabu, “Atěda patik aji dewa pangastungkara, cumidra eng randěng Girah”. Lumampah pwa kawula brětya. Tan lingěn lakunyêng awan, sigra prapta yêng Girah. Cumunduk tang brêtya ngkanang kahananikêng Calwan Arang, sěděng sirěp ing wwang ya cumidra. Tan (h)ana swabwan ing wwang matangi. Tan dwa wawang sang brětya umulěngêng kesa Sang Randa, lumigêng kadganya. Sěděng umayhun pwa ya tuměwěkêng Sang Randa, lumigêng kadganya. Sěděng umahyun pwa ya tuměwěkêng Sang Randa, abwat pwa asta sang brětya gumětar. Tan dwa kagyat matangi Calwan Arang mijil
[8a] Semua orang di tempat persidangan sama-sama membenarkannya, memang benar demikian, seperti laporan Ken Apatih. Sang Raja berkata dengan sedih, kemudian beliau marah, “Manakah rakyat dan prajuritku.” Tidak lama bersamaan datang prajurit “tentara rahasia”. Pergilah kamu, serbu dan bunuh Calon Arang. Jangan engkau seorang diri, hendaklah engkau membawa prajurit banyak, jangan lengah.” Semua prajurit minta diri menghormat di hadapan Sang Raja, “Hamba Raja mohon pamit serta mohon perlindungan Dewa. (Hamba) akan membunuh janda di Girah.” Prajurit itu berangkat. Tidak diceritakan perjalanan di jalan, segera sampai di Girah. Tibalah para prajurit di tempat tinggal Calon Arang. Mereka hendak membunuh selagi waktu orang-orang sudah tidur, pada waktu tidak ada tanda-tanda orang bangun. Para prajurit segera mengikat erat-erat rambut Sang Randa, menghunus kerisnya. Ketika mereka hendak menusuk Randa, tangan prajurit itu terasa berat dan gemetar. Tiba-tiba Calon Arang terkejut bangun. Keluarlah

[8b] bahni sakêng 1aksi, anggrana, tutuk(k)apě, umurub muntab mabar-abar guměsěngêng sang brětya. Paratra ikang brětya kalih siki. Waneh ika mandoh, magělis laywan ikang brětya. Tan lingěn lakunyêng awan, sigra prapta pwa yê kadatwan. Umatur pwa sang brětya sesanikang paratra, “Pukulun tan paguna bretya paduka paramêswara. Pějah pwa ya kalih siki dening drěstinira randeng Girah. Mijil tang apwi skaa ring garba muntab, geměsěngěng bretya Paduka Batara. Ya tika huměněng kamitěnggěngěn Sang Naradipa, dening hatur ing wadwa, Něhěr mojar Sang Narêndra, “E Mahapatih, kepwan manahmami dene aturi ng kapětěngan. Apa denta rumasa eng mantriningong kabeh”. Lěs umantuk Sang Prabu sakêng panangkilan, emběh duka Sang Bupati dene pějah ing kapětěnganira kalih. Tan kawacana Sang Naranata. Lingěn Sang randěng Girah. Magang awuwuh wu-
[8b] api dari mata, hidung, mulut dan telinga. (Api) menyala berkobar-kobar membakar prajurit itu. Matilah dua orang prajurit itu. Yang lain menjauh, cepat-cepat lari. Tidak diceritakan perjalanan di jalan. Mereka segera sampai di istana. Sisa prajurit yang mati itu berkata, “Tuanku yang mulia, tidak berhasil prajurit Paduka Tuanku. Dua orang meninggal akibat sihir janda di Girah. Memancarlah api dari badan berkobar-kobar, membakar prajurit Paduka Tuanku.” Sang Raja berdiam tertegun mendengar laporan prajuritnya. Lalu Sang Raja berkata, “Hai, Mahapatih, bingunglah hatiku mendengar laporan “tentara rahasia” itu. Bagaimanakah engkau menjaga mantriku semua?” Tiba-tiba Sang Raja segera pergi dari tempat pertemuan, bertambah sedihlah Raja karena “tentara rahasia” mati dua orang. Tidak diceritakan Sang Raja, akan diceritakanlah jandi di Girah. Makin bertambahlah

[9a] yungira, dera kaparêng brětya, tur ta wadwa Sang Bupati. Mwajar ta Calwan Arang maseng ing sisyanyatah, majak parêng sěma ngka, lagi pwa ya manggangsal ikang lipyakara. Ri uwus gumangsal ikang lěpihan, saksana wihang ta ya, ingiring pwa ya dening sisyannya kabeh. Datang ta yêng tambing ing sema, unggwan ri hěb ning kěpuh, winilět ing karamyan. Rwan ika marěněb rumambya těkêng kasyapa. Iswar nika daran ya maradin, llwir kasapwan rahinêng kulěm. Irika ta Randêng Girah malinggih, pinarěk de sisyanira kabeh. Mwajar pwa Si Lěndya umaturêng Sang Randa, “Punapa pwangkulun reha kadi mangke, ri duka sang amawa rat? Lehang umungsi ya ulah rahayu, sumambaheng jěng Sang Mahamuni tumduhakna swarganing paratra”. Dadya mwajar pwa Si Larung, “Apa kasangsayan ikang rasa nghulun ri duka Sang Prabu? Balik ta binangět kang u-
[9a] marahnya karena kedatangan para prajurit, apalagi tentara Sang Raja. Calon Arang berkata memberitahukan kepada muridnya, mengajak pergi ke kuburan. Dia mengambil lagi buku suci itu. Setelah mengambil buku suci itu, dia segera pergi diikuti oleh muridnya semua. Dia datang di pinggiran kuburan, tempat di bawah naungan pohon kepuh, dikelilingi keindahan. Daunnya lebat menjulur menutup sampai ke bumi. Di bawahnya jalan yang datar (bersih), seperti disapu pada siang dan malam. Di sanalah janda Girah duduk, dikerumuni oleh semua muridnya. Si Lendya bertanya kepada Sang Randa, “Mengapa Tuanku berbuat seperti sekarang, terhadap kemarahan Sang Raja? Lebih baik mencari keselamatan, menyembah di hadapan Sang Pendeta yang hendak menunjukkan surga kematian.” Lalu Si Larung berkata, “Apakah yang dikhawatirkan terhadap kemarahan Sang Raja? Sebaliknya, diperkuatlah

[9b] lah den těka eng těngah”. Sami aninggihakěn ta sira kabeh, ri sojarira Larung, tumurut Ni Calwan Arang1. Něhěr mwajar ta sira, “Ya dahat dantêku Larung. Lah unyakěn kamanak kangsintêka. Lah rwang pada umigěl, sasiki-siki sowang, dak tinghalanyě ulahta sasiki-siki, měne yan těkêng karya, lah parěng kita umigěl”. Saksana umigěl pwa si Guyang, pangigělnya duměpa-děpa angěpyak. Sinungsangnya hos nika, karwa siñjang. Pandělěngnya mulirak-mulirak, mwa(ng) nolih ya kanan keri. Umigěl pwa si Larung, tandangnya kadi sang mong umahyun duměmaka, caksunyâsěmwa mirah, mawuda-wuda ya. Murya rambutnyângarsa. Umigěl ta Si Gandi, lumumpat-lumumpat pwa denyângigěl, umurya kesanyângiringan, nayana nikâsěmu angganitri. Mangigěl ta Si Lěndi, pangigělnyangijig-ijig karwa sinjañg. Aksyanya du-
[9b] penyerangan sampai ke wilayah tengah.” Mereka (semua) mendukung ucapan Si Larung (mengikuti) Ni Calon Arang menurut. Kemudian dia berkata, “Ya, diperkuatlah tujuanku Larung. Bunyikanlah kamanak kangsimu itu. Marilah kita menari, satu per satu, akan kulihat gerakanmu masing-masing. Nanti jika tiba saatnya, kau bersama menari.’ Si Guyang segera menari, gerak tarinya merentang-rentangkan tangan menepuk-nepuk. Dia bergerak terengah-engah sukar terbalik bersama kainnya. Matanya melirik-lirik, menoleh ke kanan dan kiri. Si Larung pun menari, geraknya bagaikan harimau hendak menerkam mangsa, matanya berwarna merah. Ia telanjang. Rambutnya terurai ke depan. Si Gandi menari. Dia menari melompat-lompat, rambutnya terurai di samping. Matanya kelihatan mirip ganitri. Si Lendi menari, tariannya dengan melangkah cepat (berhenti sejenak lari lagi) dengan kainnya. Matanya

[10a] milah, kadya bahni meh murub, 1umarěka kesarjanya. Mangigěl pwa si Wěksirsa, mangunduk-unduk denyângigěl, lewih tolih netranya dumělěng tan angědep, umuryângiringan pwa rwamanya, mawuda-wuda ya. Si Mahisawadanâ ngigěl masuku tunggal. Uwusnya masuku tunggal, ya ta manungsang meled-meled lidahnya, tanganya kadi ahyun manggrěmusa. Suka ta manahira Calwan Arang. Ri uwusira samângigěl, adum pwa sira bobohan, amañca desa de niradum. Si Lěndě kidul, Si Larung hělor, Si Guyang wetan, Si Gandi kulwan, Calwan Arang eng těngah, mwang Si Wěksirsakalawan Mahisawadana. Ri uwus nikâdum amañca desa, umarêng těngah ing Sěmasana ngka Calwan Arang. Umanggih pwa ya sawa ning kadadak, eng tumpě(k) kaliwon. Ya tikâděgakěn ya, ingi-
[10a] menyala, bagaikan api hampir membakar, mendekat ke rambutnya yang terurai. Si Weksirsa menari, gerak tarinya membungkuk-bungkuk, lirikan matanya memandang tanpa berkedip, rambutnya terurai ke samping. Ia telanjang. Si Mahisawadana menari dengan satu kaki. Setelah (menari) dengan satu kaki, dia berjungkir balik dengan lidahnya menjulur ke luar, tangannya bagaikan hendak menerkam. Senanglah hati Calon Arang. Setelah mereka menari bersama, dia membagi tugas masing-masing, menjadi lima arah. Si Lendi di Selatan, Si Larung di Utara, Si Guyang di Timur, Si Gandi di Barat, Calon Arang, Si Weksirsa, dan Mahisawadana di tengah. Setelah mereka membagi menjadi lima penjuru itu, pergilah Sang Calon Arang ke tengah kuburan. Ia menemukan mayat orang mati mendadak, pada hari Sabtu Kaliwon. Mayat itu didirikan,

[10b] kětnyêng kěpuh. Ya têka huripakěna, binaywan-baywan. Si Wěksirsa manglekakěn drěsti mwang Mahisawadana, maluyâhurip těkang laywan. Dwadi mojar těkang sawa. Lingnya, “Sapa sira ta pukulun umuripakěn i nghulun, antyanta hutang i nghulun, tan wruh panahuran I nghulun. Mamy angawula eng sira, cinuculan pukulun sakêng wit ning kěpuh. Nghulun mangabakti mangarcamana, 8mandilatana lobu kang hanêng talampakan pada”. Tan dwa mojar Si Wěksirsa, “De mu sangguh ko maweta mahurip, mangko ko dak prangeng badama gulumu”. Saksana pinrang gulune yang badama, měsat mastaka nikang byasu inuripkěnya mumbul tang rahnya mulakan. Ya têka kajamasakna kang rudira dya Sang Calwan Arang, magimbal pwa kesanira dening marus, ususnya makasawitira, mwang ki-
[10b] diikatkan pada pohon kepuh. Mayat itu dihidupkan, diberi nafas. Si Weksirsa dan Mahisawadana membukakan matanya. Hidup kembalilah mayat itu. Mayat itu dapat berbicara. Ucapnya, “Siapakah Tuan yang menghidupkan hamba, sangat besar hutang hamba. Hamba tidak tahu membalasnya itu. Hamba hendak mengabdi kepadanya. Lepaskanlah ikatan hamba dari pohon kepuh. Hamba hendak berbakti dan bersujud, hendak menjilat debu pada kaki Tuan Hamba.” Lalu Si Weksirsa berkata, “Engkau kira engkau akan hidup lama? Sekarang engkau akan kupenggal lehermu dengan golok.” Segera lehernya dipenggal dengan golok. Melesatlah kepala mayat yang dihidupkan itu, darahnya menyembur menggenang. Darah itu dipakai mencuci rambut oleh Sang Calon Arang. Kusutlah rambutnya oleh darah, ususnya menjadi kalung dan

[11a] nakalungakěnya. Lagawanya ingolah kinabasang kabeh, makacaru eng butâtah, sahana nikanang sěma ngkana, makanguni Paduka Batari Bagawati, adinika inaturanya. Saksana mijil ta sira pada Batari, sakêng kahyanganira. Něhěr mojar ta sirêng Calwan Arang, “Uduh atmajamami kita Calwan Arang, apa kalinganta mangaturi tadah tuměkênghulun, bakti mangarcamana? Atarima nghulun ri pangastutinta”. Umatur tang Randêng Girah, “Pwangkulun sang amawa rat dukêng tanayan Paduka Batari. Kahyun ing Patik Batari, aněda asuka pada Batari, ri tempura nikang wwang sanagara, de pun têka eng madya ngkana”. Angling pwa Batari, “Lah, suka ingong Clawan Arang, anghing ta kita haywa tan prayatnêng lampah, haywa peka-peka”. Těhěr amwit pwa Randêng Girah ma-
[11a] dikalungkannya, dengan secepatnya diolah dipanggang semua, digunakan untuk korban para “makhluk buta”, (dan) segala yang tinggal di kuburan itu, terutama Paduka Batari Bagawati. Korban utama itu dihaturkan. Segera muncullah Paduka Batari dari kahyangannya. Lalu berkatalah ia kepada Calon Arang, “Aduh, Anakku Calon Arang, apakah maksudmu mempersembahkan makanan kepadaku, bakti menyembah? Saya terima persembahanmu itu.” Janda Girah menjawab, “Tuanku, penguasa dunia (raja) marah kepada putra paduka Tuanku Batari. Maksud Patik Batari, mohon perkenan Batari, untuk membinasakan orang di seluruh kerajaan sampai di tengah sekali.” Batari berkata, “Ya, aku senang Calon Arang, tetapi engkau jangan tidak waspada dalam bertindak, jangan lengah.”Lalu janda di Girah minta pamit, menghormat

[11b] ngastuti1 ng Batari. Sigra lěpas ta lampahira, samângigěl ta sira catus pata. Magring bangět ikang sanagara, gringnya sawěngi rwang wěngi tan lyan panas tis lara nika. Paratra ikang wwang, animpal-tinimpal, kang wwang animpal rwang nikê ñjing, měne sore ya katimpal. Kunapânang sěma tumindih atumpuk. Tan ana sěla nikang setra watas urung-urung, dening kweh nikang sawa. Lyan eng těgal mwa(h) ring lěbuh, waneh lukrah eng wesma nika. Sonângahung mamangan kunapa. Gagaknya mung asělěngěran, pada pwa ya manucuk-nucu(k) wangkya. Laler měngěng eng grěhângrěng. Makweh ikang grěha, pomahan suwung. Wane(h) wangnya lungha marêng doh, mamet desa unggon ika tan kěnêng marana Prayanya mungsi yâhurip, ikang mahwa gring pinikulnya, wanyân angemban anak mwang tinuntun ika, mapundut-pundut pwa ya, mulata ng butânguhuh, ya těkânguhuhan. Lingnya, “Haywa
[11b] kepada Batari. Segera lepaslah perjalanannya. Mereka bersama-sama menari di perempatan jalan. Seluruh kerajaan terserang penyakit, sakit semalam dua malam, tidak lain panas dingin sakitnya. Orang-orang itu meninggal, bergantian menguburkan (orang mati). Esok pagi menguburkan temannya, sore hari ia dikuburkan. Mayat bertumpuk-tumpuk tindih-menindih di kuburan. Tidak ada selanya di kuburan dengan batas lubang pembuangan air, karena banyaknya mayat itu. Yang lain di ladang atau pun di jalan, ada pula membusuk di rumahnya. Anjing melolong makan mayat. Burung gagak terbang berkeliaran, ikut bersama-sama mematuk-matuk bangkai. Lalat berdengung bergemuruh di dalam rumah. Banyak rumah dan tempat tinggal yang kosong. Ada juga orangnya yang pergi jauh, mencari tempat tinggal yang bebas penyakit. Tujuannya mengungsi agar tetap hidup. Yang sedang sakit dipikulnya. Adayang mengemban anak dan yang dituntunnya, (ada) yang dibawa seseorang. Buta itu menyaksikan berteriak, teriaknya keras. Katanya,

[12a] kita lunga, desantu huwus krěta,maryâgring kamaranan, wangsul pwa1 kita para ngke, mahurip tê kita”. Ri uwus ning buta maling mangka, makweh paratra eng awan. Ikang wwang miyang apundut-pundut. Ikang butânêng pomahan suwung, pada wijah-wijah pwa ya, mapiñcul-piñcul ya, masiwo-siwo kunang. Lyan ing lěbuh mwang ring marga gung. Si Mahisawadana umañjing ing wesma, mahawan pwa yêng sěla ning kikis. Magring ta ikang wwang sagr<ě>ha. Si Wěksirsa mañjing eng paturwan ing wwang, mahawan ing wire-wire, angungkab-ungkabêng pangrět, aminta carwa gětih měntah daging měntah. “Ika kaptin ing hulun haywa ta masowe”. Lingnya. Tan katakna ikang wwang pějah lyan mangring, mwang tingkah ing buta manambět. Wacana Sang Prabu ring nagara, tinangkil ta sira woyěng manguntur, tan soba tingkeng panagkilan, dening tan pranasuka sira Sang Naradipa, kepwan polahira, de ni-
[12a] “Janganlah engkau pergi, desamu telah aman, penyakit telah hilang, kembalilah engkau ke sana, engkau pasti hidup.” Setelah Buta berkata begitu, banyak orang mati di jalan. Orang-orang itu pergi cepat membawa yang lain. Buta yang ada di rumah kosong, (mereka) bersenang-senang, ada yang berjungkir balik, riang gembira. Yang lain di lebuh dan di jalan besar. Si Mahisawadana masuk ke dalam rumah. Dia berjalan di antara batas. Sakitlah orang-orang serumah. Si Weksirsa masuk di tempat tidur orang, berjalan di samping tembok, membuka-buka potongan (leher), minta korban darah mentah dan daging mentah. “Itulah yang saya inginkan, janganlah lama-lama,” ucapnya. Tidak diceritakan orang-orang yang mati dan sakit dan tingkah laku Buta membunuh. Diceritakan Sang Raja di kerajaan. Beliau dihadap di balai penghadapan, kelihatannya kurang bahagia di balai penghadapan itu, akibat kesedihan Sang Raja, tingkahnya membingungkan.

[12b] kang wwang sanagara makweh paratra, lyan těkêng magring makatah. Kadi tan pateja ikang nagara. Tan dwa mojar pwa Sang Prabu ring Apatih mwang ring para Mantri adi, motus mundangêng Sang Dwija, Sang Rěsi, Sang Buhjangga, mwang para Guruloka. Kin wanira sama umulah tinghal, mwang mahoma, de nikang wwang sanagara kamaranam. Mahoma ta sira para Gurulokâtah, mwang Sang Dwija, mangaradanêng Sang Hyang Agni. Awyatara sědang madya ratri, umijil pwa Sang Hyang Caturbuja, saka ring Sang Hyang Agni. Těhěr mwajar ta sira, “Om-om, hana ta sira, mangaran Sri Munindra Baradah, umunggweng asrama ngke, anak Sěmasanêng Lěmah Tulis, sida yogîswara. Yeka rumuwatêng nagaranta, umilangakěn kalěngkan ing buwana, kawasa landuh ikang rat de nika”. Ri uwusira saha wacana, moksa namu-namu mur sira. Enak samat ruměngě atah Sang Maharěsi, sa-
[12b] karena orang-orang di kerajaan banyak yang mati. Selain itu banyak orang yang sakit. Bagaikan tanpa cahaya kerajaan itu. Sang Raja segera bersabda kepada Apatih dan para Mentri Utama, mengutus agar mengundang Sang Pendeta, Sang Resi, Sang Bujangga, dan para Guru. Diperintahkan mencari upaya masing-masing, serta memuja Dewa, karena orang-orang di seluruh kerajaan merana. Para Guru mengadakan pemujaan dan Sang Pendeta memohon kepada Sang Hyang Agni. Kira-kira tengah malam muncullah Sang Hyang Caturbuja dari Sang Hyang Agni. Kemudian beliau berkata, “Om-om, adalah beliau bernama Sri Munindra Baradah, tinggal di pertapaan (berada) di Semasana di Lemah Tulis. Pendeta yang sempurna. Dialah yang dapat meruwat kerajaanmu, yang akan menghilangkan noda di dunia, membuat sejahtera dunia.” Setelah beliau bersabda demikian, moksa lenyap terbang (di angkasa). Para Maharsi yang mengadakan pemujaan itu senang mendengarkan semua

[13a] kweh ikang mahoma, ri wacana Sang Caturbuja. Dadi ng rahine ěñjing, sama umatur ta yêng Sang Prabu, ri sojar Sang Caturbuja, sěděng hana tinangkil ta Sang Naradipa rikanang, yawi manguntur. Umwajar ta Sang Mahadwija, “Pwangkulun Sang Prabu sira, anêki Caturbuja, umijil saka rikang sang Hyang Agni, něh<ě>r mawacana, yang Sang Munîndra Baradah rumuwatêng nagarêng aji. Sang asramêng Sěmasana ng Lěmah Tulis, sira umilangakěn kalěngkan ing rat. Mahangkana ling sang Caturbuja”. Amintuhu ta Sang Sri Narapati, ri aturira Sri Gurulokâtah. Mwandika ta Sang Prabu, motus umarěkêng Sang Munîswara, ana ng Sěmasana ngka “E Kanuruhan mahas pwa kiteng asrama, eng Sěmasana ng Wihcitra, umundangeng Sang Jatiwara, Sri Yogîswara sira Mpu Baradah, dakwan rumuwatêng nagara mami kamranan,
[13a] sabda Sang Caturbuja. Kemudian pada esok hari, mereka bersama-sama melaporkan hal itu kepada Sang Raja, tentang semua ucapan Sang Caturbuja, ketika Sang Raja sedang dihadap di luar balai penghadapan. Sang Pendeta berkata, “Tuanku Sang Raja, adalah Sang Caturbuja, muncul dari Sang Hyang Agni (Api Pemujaan), lalu bersabda, bahwa Sang Sri Munindra Baradahlah yang akan meruwat kerajaan Tuanku. Beliau yang pertapaannya di Semasana Lemah Tulis yang akan menghilangkan noda di dunia. Begitulah sabda Sang Caturbuja.” Yakinlah Sang Raja, terhadap ucapan Sri Guruloka. Sang Raja memerintahkan supaya mengirimkan utusan menghadap Sang Muniswara, yang ada di Semasana, “Hai, Kanuruhan! Pergilah engkau ke pertapaan, di Semasana Wihcitra. Undanglah Sang Pendeta Sri Yogiswara Mpu Baradah. Kumohon agar meruwat kerajaan kami yang terserang wabah penyakit.

[13b] Haywa ta kita tan menggal”. Saksanâ1 mwita Sang Kanuruhan, sumambahêng jěng Sri Naranata. Mahawan ta sira syandana, mwang aswa, magělis lampah nikêng Kanuruhan. Kawěngiyan pwa sira nghawan, lakwa juga sira majang lek. Kajiněman ta ya hema, amrěgil ta sireng hawan. Ěñjing laku Sang Kanuruhan, sigra datang pwa sirêng asrama. Tumurun ta Ken Kanuruhan saka ring sakata. Umañjing pwa sirêng gopura ning asrama, panggih Sang Muniîndra eng patapanira, sarama sira napêng sang titi, tuhu budiman sira” Lah bahagya kita laki-laki, katanwruhan pinaknghulun tuměkê­ kita. Kunang donta tang asrama, matangnyan jumujug kitênghulun praptêng ěñjang, anghing nghulun wruh huwus ri prayantêka”. Mwajar ta sahur ta nikêng Kanuruhan umatur eng Sri Munîswara, “Pwangku-
[13b] Janganlah engkau tidak cepat.” Sang Kanuruhan segera minta pamit, menghormat di hadapan Sri Raja. Berangkatlah ia naik kereta ditarik kuda. Cepatlah perjalanan Kanuruhan itu. Ia kemalaman di jalan, tetapi berjalan juga diterangi sinar bulan, berkabut emas terhalang di jalan. Keesokan harinya Sang Kanuruhan berjalan. (Ia) segera datang di asrama. Ken Kanuruhan turun dari kereta. Ia masuk pintu asrama bertemu Sang Pendeta di pertapaannya. (Sang Pendeta) menyapa kepada tamu, beliau sungguh budiman, “He, bahagialah engkau laki-laki, saya tidak mengetahui engkau datang. Tentang tujuanmu ke asrama. Mengapa engkau langsung mencari saya pada pagi hari? Namun saya telah tahu tentang keinginanmu itu.” Berkatalah Kanuruhan memberitahukan kepada Sang Pendeta, “Hamba

[14a] lun sakêng nagarêng Kairi, Pun Kanuruhan, inwan umarěkêng lěbu talampakanira, Sang Mahasanta. Om mundangěng Sang Munîswara, inutus de sang amawa rat. Kunang praya Sang Mrědu, yan parêng nagara. Sira sang amawa rat aminta kasihaneng Sang Mahamuni, aněda uripa nikang wwang sanagara, eng Sang Mrědu. Sang Yogîswara ta rumuwatêng nagara, de ning magring kamaranan makweh paratra. Nahan doning nagara kamaranan. Wantěn ta randêng Girah, mangaran Calwan Arang, yêka pinalěh, manak ta ya istri mangaran Manggali, yêka nimita ning duka, mangaran Calwan Arang, i rehanika tan ana wwang lumamarêng anak nika mangaran Manggali. Magang wuyun(g) ika Sang Calwan Arang. ”Tan dwa mangling Sang Jatiwara,” Kalinganika mangka lwirnya. Nghulun tan wihang mami samangke. Ana ta yen i sisyamami, sasiki, den mil wing kita Kanuruhan ya
[14a] berasal dari Kerajaan Kadiri. Hamba Kanuruhan, diperintahkan untuk mendatangi Tuanku Yang Mulia, Sang Pendeta, untuk mengundang Sang Pendeta. (Hamba) diutus oleh Sang Penguasa dunia. Adapun maksud raja agar Sang Pendeta datang ke kerajaan. Sang Penguasa dunia meminta belas kasihan Sang Pendeta, mohon agar orang-orang di seluruh kerajaan dihidupkan oleh Sang Pendeta. Sang Pendetalah yang hendak menyucikan kerajaan dari malapetaka, karena wabah penyakit, banyak (orang) yang mati. Adapun kerajaan dilanda wabah penyakit. Ada janda dari Girah, bernama Calon Arang. Dialah penyebab sakit itu. (Ia) mempunyai seorang anak putri bernama Manggali. Adapun penyebab sedih orang yang bernama Calon Arang, karena tidak ada orang yang mau melamar anaknya bernama Manggali. Sang Calon Arang sangat sedih.” Lalu Sang Jatiwara berkata, “Benar seperti yang dikatakan itu. Saya tidak menolak datang bersama ke sana. Ada murid saya seorang. Dia akan mengikutimu Kanuruhan

[14b] reng nagara. Apuspata ta Mpu Kebo Bahula. Ika takwan lumamarêng Sang Manggali. Umatura kita Kanuruhan, eng sang amawa rat, yan Mpu Bahula lumamarêng Manggali. Sapamalaku nika tukwan těkani de Sri Naradipa. Mahangkana pawěkas ing nghulun tuměkě kita kadi. Nghulun pwa hělěm tumuturêng Mpu Bahula, yan ya huwus (s)aharsêng Ratna Manggali pakurěnyêng jiněm”. Mamisingggih pwa Sang Kanuruhan. Mwajar muwah pwa Sang Munîswara, ingkanang pěpěděkira, makwan mangrati ng anêng pala boga, unggwanira umiweh anêng Kanuruhan. Tan maswe datang ta ikang pupundutan, sopacara ta sri tininghalan, tok, sěkul, ulam, tampwa, běrěm, kilang, lyan tekanang srěběd budur. Saksana bojana sira ng Kanuruhan sarwang nikâtah. Ramya samânginum cakilang, pada wijah-wijah manah nika. Anângidung acarita
[14b] ke kerajaan. Namanya Mpu Kebo Bahula. Dia akan kusuruh melamar Sang Manggali. Engkau Kanuruhan memberitahukanlah kepada Sang Penguasa dunia, apabila Mpu Bahula akan melamar Manggali. Berapa saja mahar yang diminta hendaklah dipenuhi oleh raja. Demikian pesan saya kepadamu. Saya juga nanti menasihati Mpu Bahula, apabila dia telah sehati dan kawin memadu kasih dengan Ratna Manggali.” Sang Kanuruhan mengiyakan. Sang Pendeta berkata lagi kepada pembantunya, menyuruh memasakkan makanan dan buah-buahan, karena di tempat(nya) Sang Kanuruhan tidak ada. Tidak lama datanglah jamuan dengan segala perlengkapan upacara sangat indah kelihatannya, tuak, nasi, ikan, tampo, berem , kilang juga sěrěbad budur. Kanuruhan segera makan bersama-sama. Mereka (bersama) minum cakilang, pikirannya sama-sama senang. Ada yang bernyanyi, bercerita,

[15a] atandak-tandak (k)unang. Apa ta karana nika mangkana, i reh ni kantun kinon de Sang Naranata, tur amangguhakěn pala boga. Tan saksat uwus krěta mahurip ya tikang sanagara, iděp ika. Akulěm ta sira, ng asrama sawěngi. Ěñjang pwa Sang Kanuruhan amit eng Sang Jatiwara, mangañjali ta sira, kahatur pwa sira Mpu Bahula, sigra datang pwa sirêng kadatwan. Kapanggih ta patih woya tumangil, anuli ta sira marêng panangkilan Ken Kanuruhan mwang siro Mpu Bahula. Sumamabah pwa Ken kanuruhan mwang siro Mpu Bahula. Sumambah pwa Ken kanuruhan ri jěng Sang Sri Munîswara, de Patik Aji. Punika sisya kewala mangaran siro Mpu Bahula, marěk eng Paduka Narêndra, kinwan lumamarêng pun Manggali
[15a] sambil menari. Apakah yang menyebabkan demikian? Karena sedang diperintah oleh raja, lalu mendapatkan makanan dan buah-buahan. Tidak semata-mata sejahtera seluruh kerajaan itu, pikirnya. Mereka bermalam di pertapaan semalam. Esok pagi Sang Kanuruhan minta pamit kepada Sang Pendeta. Mereka pun menghormat dan Mpu Bahula diserahkan. Tidak diceritakan dalam perjalanan Ken Kanuruhan, demikian pula Mpu Bahula, mereka segera sampai di istana. Dijumpailah Sang Raja yang sedang dihadap di Manguntur, dihadap para Adipati dan patih. Ken Kanuruhan dan Mpu Bahula kemudian datang ke tempat pertemuan. Ken Kanuruhan menghormat di depan Sang Raja, lalu ia berkata kepada Sang Raja, “Tuanku, tidak dapat didatangkan Sri Munindra oleh hamba. Itu siswanya saja bernama Mpu Bahula datang menghadap Paduka Sang Raja. Dia diperintahkan untuk melamar Ratna Manggali.

[15b] Mahangkana pawěkasira Sang Jiwatmêng Buh Citra, manawi pinalampah rěkya dening tukwanya, sapamalampah ing Sang Calon Arang tiněkan ugi rěke de Paduka Batara, yan uwus saharsa siro Mpu Bahula kalwan Ratna Manggali hělěm. Samangkana ta rěke Sang Munîswara lumawadeng Mpu Bahula. ”Těhěr mwjar ta sang Nata,“ Mamintuhu nghulun, ryaturta Kanuruhan, lah kwan atěrěn denta siro Mpur Bahula, umarêng Girah, iniring dening rwang nikeng Kanuruhan. Tan wacana pwa sirêng awan, sigra datang ta sirêng Girah, těhěr cumunduk ta sirêng karangira Calwan Arang. Alinggih ta siro Mpu Bahula rikanang palangka titi ngka. Kañcit umědal
[15b] Demikianlah pesan yang diberikan oleh Pendeta di Buh Citra. Jika diminta uang maharnya, berapa pun permintaan Sang Calon Arang, hendaklah dipenuhi saja oleh Tuanku Raja. Jika mereka telah sehati Mpu Bahula dengan Ratna Manggali nanti, pada waktu itulah Sang Pendeta hendak mengunjungi Mpu Bahula”. Sang Raja lalu berkata, “Saya menyetujui ucapmu Kanuruhan. Baiklah engkau antarkan Mpu Bahula ke Girah, disertai oleh kawan-kawanmu Kanuruhan!” Tidak diceritakan mereka di perjalanan. Ia segera tiba di Girah. Mereka masuk di perkarangan rumah Calon Arang. Mpu Bahula duduk di kursi tamu di sana. Tiba-tiba keluarlah

[16a] pwa Calwan Arang. Tan dwa sarama sira napeng 1Sang Titi. Lingira, “0m-om bahagya kita laki, Sang pinakatiti nghulun, sakêng ěndi pinakanghulun? muwah umahyunêng ěndi sanghulun? Lěwih rupa warnanta kaya tan tus ing wwang ahala, katandruhan nghulun sumapêng Sang Tamui”. Tumurun ta siro Mpu Bahula sakeng sale,mwang lungsur basahan. Těhěr sahurirâlus, ”Tuhu-tuhu sira wicaksanêng sastrâgama, lwir mijil ing madu juruh sakêng tutuk pukulan ri tan salah pasaramêng sanghulun mambagyaknênghulun. Lah asuruda pinakanghulun, ri pambagenirênghulun. Ndon ing nghulun yan daang,amalampah kusudenana nghulun, ri pinakarasanghulun yasa dihin, samâlinggih ta siro Mpu Bahula, kalawan Sang Calwan Arang. Mwajar
[16a] Calon Arang. Segera menyambut tamu itu dan menyapanya. Ucapnya, “Om-om, bahagia engkau anak laki-laki, yang menjadi tamuku. Dari manakah asal Anda? Lagi pula hendak ke manakah Anda? Wajah penampilanmu sangat tampan seperti bukanlah keturunan orang hina. Saya bertanya kepada tamu ini (karena) tidak mengenalnya.” Mpu Bahula turun dari tempat duduk dan melepaskan ujung kain bawah. Lalu katanya perlahan, “Sungguh-sungguh Paduka sangat bijaksana dalam sastra dan agama, bagaikan meneteskan gula madu dari mulut Paduka. Semogalah tidak salah penerimaan yang Anda berikan yang membahagiakan diri hamba. Baiklah saya berterima kasih kepada Anda yang membahagiakan diri hamba, kepada Tuanku.” Janda Girah berkata, “Baiklah anak laki-laki marilah kita duduk di rumah dahulu.” Mpu Bahula duduk bersama Sang Calon Arang. Berkatalah

[16b] ta sira Mpu Bahula, “Nghulun mahyun aněda sukanira sang magraha, aminta kasihana nghulun, karsa ninghulun lumamarêng wěka sira ra sanghulun, mangaran sira Ratna Manggali, sugya tan wruha pinakarasanghulun ri apanangkan inghulun, buhjangga nghulun sakêng Gangga Citra, anak pwa sri mahamunîswarêng Lěmah Tulis, apuspata nghulun siro Mpu Bahula. Sang Jatiwara makwan lumamarêng wěkanira Si Ratna Manggali. Tan salah pwangkulun sira umawarangeng Sang Munîndra”. Měněng hěněng sira Randa, dwadi linocitêng twas, arsa dahat pwa sira umantuha, marêng siro Mpu Bahula, uniweh awarangeng Sang Yogîswara suka dahat rasa ni atinira Calwan Arang. Těhěr mawacana ta sira, “Apa pwa tan sukaha mami, yan Mpu Bahula lumamrêng atmajamami, makadi pakwanira Sang Munîndra
[16b] Mpu Bahula, “Saya hendak mohon perkenan Tuan rumah, minta agar memberikan belas kasih kepada hamba. Tujuan hamba hendak melamar putri Tuanku, bernama Ratna Manggali. Barangkali saya tidak mengetahui isi hati Tuanku. Tentang tempat asal hamba, hamba bujangga dari Gangga Citra, anak Maha Pendeta di Lemah Tulis. Saya bernama Mpu Bahula. San Pendeta menyuruh supaya melamar putri Tuanku, Si Ratna Manggali. Tidaklah salah Tuanku berbesan dengan Sang Pendeta.” Randa diam, lalu berpikir di dalam hati. Dia sangat senang bermenantukan Mpu Bahula,, lebih lagi mempunyai besan Sang Pendeta, sangat senang rasa hati Calon Arang. Kemudian dia berkata, “Mengapa saya tidak senang, apabila Mpu Bahula hendak melamar anakku, seperti perintah Sang Pendeta?

[17a] Anghing away tan tuhu kitêng Ratna Manggali. Angling pwa Mpu Bahula, “Punapa ta pwangkulun, ri dumeh tan tuhweng pun Manggali. Pun Bahula, Anghing sawalanya jugêka. Makamuni pukulun dening tukwan, sapamalampah ra sanghulun, nghulun tuměkanana”. Mwajar ta Calwan Arang, “e kaki niskaranan gung ikang tukwan, yan tuhuwa kewala kitênghulun, sapawehta kami tumanggap”. Ya tika piněhakěn niro Mpu, ikang sědeh panglarang pirak panomah patiba sampir, mwang spatika nawaratna dipata. Těhěr katanggapan dera Calwan Arang atah. Sapawehiro Mpu Bahula. Adawa yan katakna. Tan lingěn ikang rahinêng kulěm, sidya apanggih ta siro Mpu Bahula, kalawan Ratna Manggali, enak ta paněmwanira asilyasa, atut sadewa-sadewi rahinêng kulěm. Tan lingěn siro Mpu Bahula
[17a] Namun, janganlah tidak sungguh-sungguh kamu dengan Ratna Manggali.” Mpu Bahula berkata, “Mengapa saya tidak akan bersungguh-sungguh dengan Manggali? Pun Bahula, hanya dengan surat (lamaran). Menuruti ucapan Tuanku mengenai uang maharnya, sepermintaan Tuanku. Saya akan datang menyediakannya.” Calon Arang berkata, “Hai, laki-laki, bukan tujuan besarnya mahar. Jika kau mau bersungguh-sungguh saja sesuai dengan harapanku, berapa pemberianmu kami terima.” Inilah yang diserahkan oleh Mpu (Bahula) : sirih tanda pertunangan, perak hadiah perkawinan, selendang, permata ratna mutu manikam yang bersinar. Lalu diterima oleh Calon Arang (saja) pemberian Mpu Bahula. Panjang apabila diceritakan. Tidak disebutkan siang dan malam, berhasillah dipertemukan Mpu Bahula dengan Ratna Manggali. Bahagia perkawinannya saling mencintai, mesra bagaikan dewa dan dewi siang dan malam. Tidak disebutkan Mpu Bahula.

[17b] Wacana Sang Calwan Arang yang mangayunakěn sore, gumangsal ikang lipyakara. Uwus pwa ya nggangsal ikang patra, saksana wiyang ta ya parêng sěma ngka. Ri datang nika sakêng Sěmasana ngka, awyatara madya ratri. Mahambana pwa ya sari-sari. Umwajar ta Mpu Bahula eng Sang Manggali, “Rari kita antěninghulun, umapa karih si andikanira bibi, dumeh ya lunga lumaku ring wěngi juga, sandeya nghulun rari, kahyuninghulun tumuta juga mami, matya uripa parěnga hulun eng andikanira bibi, jatyani hulun masku indung. Punapa karya těměn si andikanira ibu rari, yan ya sěděng mahangkana, sandeya dahat nghulun”. Těhěr mwajar Manggali eng laki, “Kakang inghulun mamy apajarê ri kita, sajatya nghulun ayomohtan wěnang kakangenghulun yan milwa ulah mangkana, apan parêng Sěmasana ngka si andikanira ibu,
[17b] Diceritakan Calon Arang jika menjelang malam hari mengambillipyakara. Setelah pustaka itu diambil, ia segera pergi menuju ke kuburan. Kembalinya dari kuburan itu, sekitar tengah malam. Demikianlah beliau terus menerus. Mpu Bahula berkata kepada Sang Manggali, “Dinda, adikku tercinta, mengapakah ibu selalu pergi pada malam hari? Saya khawatir Dinda. Keinginan saya hendak mengikutinya, hidup atau pun mati saya akan bersama dengan ibu. Beritahulah yang sesungguhnya, Adikku! Apakah sebenarnya pekerjaan ibu, Dinda! Jika beliau sedang demikian, saya amat khawatir.” Lalu Ratna Manggali berkata kepada suami, “Kakakku akan saya katakan kepadamu, yang sebenarnya saja. Janganlah kakak mengikutinya berbuat seperti itu, sebab beliau pergi ke kuburan,

[18a] lakw aněluh linakwakěnira, ya marmaning nagara tempura. Ya têka wwang nimitanika kweh paratra, kunapa angěběki těgal mwang sěma, gr(ě)ha makweh suwung. Mangkana prayanira ibu”. Mangling pwa siro Mpu Bahula eng Sang Antěn, “Mas mirah ri arya juwita tělěng ing twas, sang pinakaratnan ing nagara. Mahyun wruha kakanta pinicayan anon tingkêng lěpihan, ikang ginangsal de nira ibu, nghulun mahyun manggangsala”. Ya tika sěděngira wiang Calwan Arang parêng sěma ngka, sinungakěnira ikang lipyakara eng Sang Kaka de Sang Manggali. Tan dwa winaca dya Mpu Bahula, Těhěr pinamwitakěnira marêng Sang Antěn, yan mahyun pintokna eng Sang Mahasanta, ya tika sinungkakěnya. Saksana mahas pwa siro Mpu Bahula mareng Buh Citra. Tan warnanan pwa yeng awan, sigra datang ta sirê ng sěma srama
[18a] akan menjalankan sihir, yang menyebabkan kerajaan hancur. Itulah yang menyebabkan banyak orang mati, mayat memenuhi tegal dan kuburan, banyak rumah yang kosong. Begitulah tujuan ibu.” Mpu Bahula berkata istrinya, “Adikku permata hati yang saya cintai, yang menjadi permata dunia. Kakakmu ingin tahu dan melihat anugerah itu, yang dipegang oleh ibu. Saya ingin mempelajarinya.” Ketika Calon Arang sedang pergi ke kuburan, pustaka itu diberikan oleh Sang Manggali kepada kakaknya. Lalu dibaca oleh Mpu Bahula, (lalu) hendak dimintakan izin kepada adiknya, untuk dimohonkan nasihat kepada Sang Pendeta. Lalu diizinkannya. Mpu Bahula segera pergi menuju Buh Citra. Tidak diceritakan dalam perjalanan. Ia segera datang di asrama

[18b] ngka. Jumujug ta sirômarek eng Sang Jatiwara, kapangguh alinggih eng bukur sinewa ring sisyâtah1 Sang Munîndra. Kagyat datang sira Mpu Bahula mamawa lipyakara, manambah eng jěng Sang Mrědu, těhěr mandilati lěbu kang anêng talampakanira Sang Yogîswara, ěnahakěnirêng wunwunan. Suka ta manahira Sang Mahawawal ya, tumwan ri sisyanira datang. Mangling pwa sira, “Om-om teka pwa sirânaku Mpu Bahula, mamawa pustaka kitênghulun, sugya ika drěbyanê Calwan Arang”. Umwatur sira Mpu Bahula, eng Sang Mahasanta, yan tuhu lěpihan ing Calwan Arang. Saksana ginangsal pwa nikang patra dya Sang Mahamuni. Ulya nikang sastra antyantêng ayunya, panglaku dahat maring kayogyan,14umarêng kasidyan, tělas pwa yêng agama, pangisin ikang pustaka, těka pwêka maring dudu linakwakěn ya, de Sang Calwan
[18b] di kuburan itu. Dia langsung menuju tempat Sang Pendeta. Beliau dijumpai sedang duduk di rumah kecil dihadap oleh muridnya. Beliau terkejut melihat Mpu Bahula datang membawa lipyakara. Menyembahlah Mpu Bahula di kaki Sang Pendeta, lalu menjilati debu yang berada di telapak (kaki) Sang Pendeta ditempatkannya di ubun-ubun. Senanglah hati Sang Pendeta, melihat kedatangan muridnya. Berkatalah beliau, “Om-om anakku Mpu Bahula datang. Kamu membawa pustaka untuk saya. Apakah barang itu milik Calon Arang?” Mpu Bahula memberitahukan kepada Sang Pendeta, memang benar pustaka itu milik Calon Arang. Lalu pustaka itu dipegang oleh Sang Pendeta. Sastra itu berisi hal sangat utama untuk jalan kebaikan, menuju kesempurnaan, puncak rahasia pengetahuan isi pustaka itu. Mengapakah (pustaka) diarahkan menuju jalan yang salah oleh Sang

[19a] Arang, dadyangiwa marêng gělěh, kalěngkan ing buwana ginělo. Mwajar ta Sang Munîswara maring sira Mpu Bahula; “Pamulih ktêng Girah, sigra-sigra, wawa pustaka denta, kon simpěnanêng antěntê Manggali. Nghulun beñjang ěñjing tumuturêng kita. Kunang awanan mami, ring desa gěnahe sing kamaranan nika, mwang eng sěma batas těgal, lakwa jugê kita dihin”. Tan dwâm witângañjali umusapi jang Sang Munîndra sira Mpu Bahula, mahas ta sira. Tan lingěn pwa yêng awan, sigra datang ta yêng Girah, makwan sumimpěn ikang patra, eng Sang Manggali. Tan warnaněn tingkêng Mpu Bahula lawan Ratna Manggali, pateh asilih asih rahinêng kulêm, suka dahat manahira Calwan Arang, lěwih sihira wěka mantu. Pinupundutan ta ya esuk soren, tan ilang takonakna. Wacana pwa Sang Munîswareng Lěmah Tulis.
[19a] Calon Arang, menuju ke kiri, yaitu menjalankan ilmu sihir, kesengsaraan dunia dipegang. Sang Pendeta berkata kepada Mpu Bahula, “Kembalilah engkau ke Girah segera, bawa pustaka olehmu, suruh agar disimpan oleh adikmu Manggali. Saya besok pagi akan menceritakan kepadamu. Adapun saya melalui desa tempat yang terkena musibah dan di kuburan batas tegalan. Engkau pergilah mendahului.” Mpu Bahula lalu minta diri mengusap kaki kepada Sang Pendeta. Ia berangkat. Tidak diceritakah mengenai Mpu Bahula dan Ratna Manggali, mereka saling mencitai siang dan malam. Calon Arang sangat bahagia hatinya, sangat sayang kepada anak dan menantu, membawanya sampai besok malam, tidak hilang ditanyakannya. Diceritakan Sang Pendeta di Lemah Tulis.

[19b] Ěñjing ta sira laku sakêng asrama, inuring pwa sira dening sisyanira katrini. Uměnggal ta lampah Sang Jatiwara Baradah. Tan warnanan pwa1 sirêng (ě)nu, sigra datang sirêng desa kang kamaranan, marga samun dukutnya ngremben. Dadi amanggih pwa sira wwang mandadyakěn bahni, mahyun tumunu eng sawa. Ya tika kolaran ikang sawa dya Sang Yogîswara, kinusa dening swaminya manangis. Ikang kunapa, rinungan pwa ya tayan, sweta warna. Mangling ta Sang Jatiwara, “Uduh kami wělasěn nghulun tumwan I ra kita, manangis makusêng laywan êng lakintêka, lah ungkabi denta, ikang laywanê lakinta, nghulun tinghalanyê wangke i nika”. Ingungkaban pwa ikang laywan, dady ana kětěg-kětěg nika. Kongkab ping rwa, ana amběka nika. Awyatara rwang sěpah, dady alungguh ikang uwus paratra ing Sang


20a. Mahasanta.12 1Těhěr mangling pwa sang uwus paratra,1maturêng Sang Jatiwara, “Pukulan antyanta gunge utang inghulun eng pada Sang Jiwatma. Tan bisa nghulun amanahuri utang nghulun eng talampakanira Sang Mahamuni”. Mwajar ta2Sang Sri Yogîswara Baradah,2 “E, niskarana ika wuwustêkâywa mangka. Lah pakari kitâpa 3muliheng wesmanta.3 Nghulun lumaris”.4 5Mahas pwa sira5 Sang Jiwatma. Ya tika6 manggih ta sira kunapa, tigang siki majajr. Ikang rwa lagi wutuh, ikang sasiki uwus rusak. Siniratan pwa ya 7tirta gangga měrta.7 8Ikang lagi wutuh,8 sida mahurip tekang gata.9 Sakasana10 sah ta sira sakerika, umara[ti]11 sirêng gr<ě>ha suwung,12 natar nika masamun, dukutnya ngrěmběn. Umañjing pwa sirêng wêsma,13aněmwa ta sira13 wwang magring. Kalih siki uwus paratra. Kuneng waneh 14eng tangga-tangga nika14 sama gring. Ikang sasiki lagy a-


20b. ngintih-intih. 1Kang tungga(l) lagi1 kěkětěg 2ni kewala. Sama2siniratan 3tirta pwa ya3 de Sang Munîswara. Sida mahurip 4tê kalih,4 samângastuti ya mangarcamana,5 ri jěng Sang Munîndra.6Těhěr mandilati lěbu kang anêng talampakan ing pada Sang Jatiwara.6 Mwajar ta Sang Yogîswara Baradah, makwan eng sisyanira kalih siki mantukeng asrama I reha nikâsěpi, patapanirêng Sěmasana ngka. 7Umantuk pwa sisya kalih siki. Amwit (t)a sirêng Sri Munîswara mangañjali. 8Uwus lěpas ta lampah ikêng sisya,8 9sigra datang pwa yêng asramêng Sěmasana Buh Citra.9 10Tan lingěn pwêka.10 Warnanê Sang Yogîswara,11kesah ta sira 12sakêng rika,12 angidula angulwan laku Sang Jatiwara, mahawan pwa sirêng setra watas 13 těgal-těgal,13dukutnya kakajar14 mwang pakis waduri, kayunya. Srěgala abahung mamangsya kunapa


21a. anang sukět pakis. Wayasanya munyângalik-alik1 anang tah<ě>n.2 3Datang pwa3 sira ngka Sang Yogîswara4 Baradah.5Rěpuměněng5 tang swanâbahung, mwang gagak muni, tumwun ring Sang Mahasanta datang. Sakweha nikang kahawan de Sang Jiwatma6 prapa yan lagyôtuha kewala, sida mahurip tikang paratrâtah,7 satinghalira Sang Munîswara ngkana madya ning sěma. Anêki 8str manginakěn waspa karuna sasiki,8 9malayw angalor angidul,9 tan wruh ri polaha nika, 10kolaran (ta) nayanya r10Sang Yogîswara datang, umara ta11 ya mangastutêng jěng Sang Jatiwara, těhěr12 aturnyêng Sang Mrědu, “Pwangkulun aněda kasihana nghulun, de lěbu talampakanira Sang Munîswara. Nghulun mahyun tumutureng13 swamininghulun. Malara14jugâti ning (nghulun) lěbu talampakanira, 14 sinung widi ta pukulun, depun katemwing


21b. laki ning (nghulun) 1lěbu talampakanira pukulun”.1 Mangling pwa Sang Yogîswara, “Tan kawasa yan mangkana. Yan during rusaka sy2 laywane lakintêka, bilih kita katěmwa malih3dening nghulun.3 Rusak pwa ya uwus ikang laywanya,4 tan5těmu kita5 muwah, kapangguh kita 6yan pati.6 Nghulun tumuduhakna ng swarganta7 8mwang swarganê lakinta.8Mwah iki paranti sakenghulun, tanggapi away peka.9 Muwah warah mami I ri kita kêngětakna denta,10 kapanggih kitêng lakinta”. 11Sumambah tang I str11 tumanggap ing wacana Sang Mahasanta. Tan lingěn tẽkang stri, prasida 12uwus měntas.12 Lingěn pwa Sang Munîndra.13 14Laris lampahirêng14 madya ning sěma.15 Kapanggih ta ya Si Wěksirsa, kalawan Mahisawadana, sisya nikang Calwan Arang. Satinghalnyâna16 sang Jiwatma datang umarěk ta yeng Sang Mahasanta kalih, mangastuti ri jengira, Si Wěksirsa mwang Mahisawadana, Mwajar ta Sang Sri


22a. 1Yogîswara Baradah,1 “E, wong-wong paran kita, těka2sumambahê nghulun těngah ing sěma ngkê,3 kalawan 4sakêng ěndi sangkanta mwang sapweki namanta?4 Katanwruhan nghulun, jateni mami”. Umwatur pwa ya Si Wěksirsa mwang5Mahisawadana. Lingnya,6 “Pukulun sahaturê pun7 Wěksirsa, pun8 Mahisawadana sumambah eng jang9 talampakanira10Sang Mahamuni,10 11kasisya lěbu talampakanira pukulun dya Sang Randêng Girah.11 12 Lěbu talampakanira aněda sihira Sang Jatiwara,12 13aněda linukat pukulun dening alaku tan sareh”.13 14Tan dwa ngling Sang14 Yogîswara, 15”Tan kawasa kita lukatarumuhun,15 yan tan Calwan Arang lukata dihin. Pamangkat kitêng Calwan Arang, pâjar kita 16nghulun yan ana ngke,16 Nghulun mahyun sawacana 17alawan I warang”.17 Amwit angañnjali Si 18Wěksirsânikěl tur.18 Mwang Mahisawadana těhěr lumampah19


22b. 1ta ya kalih.1 Lingěn2 Sang Calwan Arang, sěděng 3ta ya3mangayap ing kahyangan anang Sěmasana ngka. 4 Wahu umantuk paduka Batari Bagawati tinangkil5, sakêng sapwacapan kalawan Randeng Girah. Mawěkas pada6 Batari nguni ring7 Sang Calwan Arang. 8”E aywa kita tan prayatna meh sarupanta”. Mangka ling Batari.8 9Ya tika sandeya manahira Calwan Arang,9 10měněng kangmitěnggěngěn tan pw angling,10 11dening umangěn-angěn pawěkasira Batari.11Saksana datang pwa12 Si Wěksirsa mwang Mahisawadana adulur.13 Umatur 14ta ya14 umuhun,15 16ring Sang16 Calwan Arang aturnyêka yan Sang Yogîswara Baradah datang. Mangling pwa Sang Calwan Arang; “E kalinganika warang Baradah pwa yan17 adatang ngke.18 19Lah Lamakane19nghulun mangke sumapahê ri ya”. Saksana20 lumampah ta Sang Calwan Arang. Rawuh pwa yeng ayunira Sang Mahawawal, sumapeng Sang Jiwatma Sang Randeng Girah. Lingni-


23a. ra, “Pwangkulun bahagya Sang Jatiwara, warangênghulun Sang1 Yogîswara Baradah, 2pinaka suka mami Sang Witaraga datang.2 Mahyun3 ulun pituturana 4ng ayu”.4 Mangling ta Sang Sri Munîndra, 5”#, ni warang rahayu dahat wuwusta karsanta yan mangka.5 Lah nghulun mawaraheng niti yogya, away ta 6kita měnyâgang wuyungta, Ni Warang.6 Nghulun katakna dihin. Dentâmati-mati janma lakugělah, maweh kalěngkan ing buwana,7 magawya dukanikang8 rat, mwang amati-mati9 sarat. Pira-pira denta tadahi malapataka ning rat,10mangka weni yan wwang magring,10 kadalwan denta amawa malapataka, amatyani (w)wang sanagara. Tan kawasa kita yan11 lukata, yan12 tan mahawan pati kalinganika.13 Iwa mangkana yan during wruh pasuk wětu ning lumukat, masa kita lukata”. Mwajar ta Sang14 Calwan Arang, “Kalinganika gang dahat patakamami eng sarat.


23b. Yan mangkana lukatěn nghulun Sang Jatiwara, sihanta mawarang enghulun”. Mawacana ta sira1 Sang Munîndra, “Tan bisa nghulun lumukatê kita mangke”. Těhěr2 mwajar têki Sang Calwan Arang, kroda 3mabang duka wuyungira,34dening dinohan wuwus de Sang Yogîswara.4 5”Yan don inghulun awarangê ri kita. Nghulun mahyun lukata. Lěm<ě>h pwa lumukatênghulun.5 Lah misan-misan 6mami angěmasanang pataka papa kawignan.6 7Lamakanê dak těluhe7 kita Rěsi Baradah”. Těhěr8 umigěl 9ta sang9 Calwan Arang,10sumungsung kesa,10 hakwanya11 mulirak-mulirak,12 13kadi nayana ning sang mong mahyun duměmakêng nara.13 Karanya karwa14 manuding ing Sang Maharěsi.15 “Pějah 16kita mangkê (w)wang dening16 nghulun Yogîswara Baradah, sugya tan wruha kita warang. Iking groda magang dak17 nghulun těluhe. Deleng18 denta Mpu Baradah”. Saksana rěmok tikang wrěksa groda


24a. gang,1 de nikang sangět drěsti nikang Calwan Arang 2těkang wodnya.2 3Tan dwa3 ngling Sang Mahamuni, “Lah, Ni Warang, těkakěn jugêki muwah paněluhtêka den asangět, masa nghulun kagawokana”. Těhěr binangět denira tuměluh. Ua 4tika mijil bahni muntab murub angabar-abar,4 5lwir kadi gělap guměsěng ing sarwa taru, saka ring nayana, grana, srote, jihwa, murub muntab ry angga Sang Jatiwara.5 6Tan wigani pwa ya Sang Jiwatma,6 ebaj denira ruměgěp urip 7ikang sarat.7Mangling pwa Sang Mahawawal,8 “Tan pejah nghulun denta těluh, Ni Warang, kakukud uripta den inghulun, moga kita matiyêngkang9 pangaděganmw ika”. 10Ry uwusnya tiniban hastacapala de Sang Munîndra.10 Ya tika paratra Sang Calwan Arang, rikana 11pangaděganya juga.11 12Dwadi umangěn-angěn siro Mpu Baradah rikang dalěm twas,12“Uduh, during mamy awara-


24b. heng kalěpasan mareng ni warang. Lah wastu 1si kita1 ni warang waluya2 mahurip muwah”.3 Ya tika mahurip Calwan Arang. Těhěr4 runtik manguman-uman iking Calwan Arang. Lingnira, “Nghulun uwus paratra, apa pwa nghulun5 denta6uripakěn manih”.6 Masama pwa Sang Munîndra. “E, Ni Warang dwan inghulun umuripakěnêng kita muwah, t urung mami7 mawaraheng kalěpasanta,8 mwang tumuduhêng swarganta, kalawan hilanga nikang wignantêka,9 10makadi hurung wruh kita putus ing angaji”.10 Mwajar ta11 Calwan Arang, “Uduh, 12kalinganika mangka.12 13Lah kamayangan lamun ana sihira Sang Yogiswarêng kami,13 lumukatênghulun. Nghulun mangke14 sumambaheng jang15 lěbu talampakan Sang Jatiwara, 16yalon lumukatênghulun”.16 Saksanômuhun1718pwa Sang18 Calwan Arang eng jěng Sang Munîndra, Ya tika winhutakěn kalěpasanira, mwang 19tinuduhakna ng swarga,1920mwang pasuk wětu nikang buwânatah.20


25a. Ry uwusira 1winarah-warahan tingkeng tin1 dya Sang Sri Yogîswara Baradah, 2suka ica lěga lila warana ajñana Sang Calwan Arang, tan katiling caranyêng nguni, anghing ginengnya ng wacana Sang Yogîswara. Pitutur i rāyu uwus riněngěnyatah, mwang karasa denika.2 3Ya tikâmwit pwa3 sira Calwan Arang, mangastuteng jang 4lěbu talampakanira Sang Prawara. 4Ling Sang Mahamuni, “Lah, měntas kitâlukat 5lugas jati5 ni warang”. 6Ya tikâtěmahan6 paratra Calwan Arang, sida-sida7 lukat, 8umor sirêng atah.8 Tunwaněn sawa 9Sang Randa dya Sang Jiwatma,9 10uwus lěbur awu tan pasesa.1011tang lingonyêka.11 Ya tika12 Si Wěksirsa mwang Mahisawadana, samyasurudayu, amalakwa wikonaneng13Sang Mahamuni.13 14Apa ta karana nika mangka,14 i reha nika tan kawasa tumut alukat pa-


25b. reng kalawan Randeng Girah. 1Ya ta1 sama winikon karwa dya Sang Munîswara. Tan warnan 2nikatah mwang Calwan Arang,2sama3 Sang Jiwatma mahas 4pwa sira karsa ng Gira(h) ngka,4tumilikeng Mpu Bahula, mapajara yan Calwan Arang uwus paratra. Sigra datang ta Sang Yogiîswarêng Girah, cumunduk5pwa sireng5 kabuyutan ing (w)wong Girah. 6Dady ana wwang maweh6 wruh7 mareng siro Mpu Bahula, yan8 Sang Munîndra datang. 9Tan dwa mahasewa siro Mpu Bahula, eng Sang Jatiwara,9 10atur sambah anuhun jang talampakanira10 Sang Mahamuni. Lěbu kang anêng talampakanira yadi Sang Witaraga, dinilatan pinakôpajiwa mwang ěnahakna ng wunwunan de Sang Mpu Bahula. 11Mangling pwa Sang Yogîswara,11 “E Mpu Bahula nghulun amuhutê ri kita, warang mami12 Calwan Arang uwus paratra ya.13 Sida mur14 lukat sida de ninghulun, 15mangkweki karsaninghulun,15 laku ta kiteng nagara, pamatureng Sri Narêndra yan Calwan Arang uwus pějah. Si Wěksirsa,


26a. mwang Mahisawadana uwus asurud ayu angawasya, karwa1amarěkêng nghulun. Aturanta yan nghulun ana ngke,”2Saksanâmwit angastuti,3 siro Mpu bahula ri jang Sang Mahamuni. 4Mahas ta4 sirêng nagara. Tan warnanan 5ana ng awan siro Mpu Bahula,5 sigra datang pwa sirêng rayja. Pangguhnira Sri 6Naradipa sědang ana sira tinangkil,6atěngêng 7tingkang panagkilan. Parâdipati Patih Amangkubumi, makadi Rěsya Bujangga Siwa Bra(h)mana, tan ya uninga tikang para satryâdi. Sopacara sama sri tininghalan, saha kandaga těwěk, sapanda-panda. Sadatangira siro Mpu Bahula, kady asinang tingkang yati manguntur, sama cingak tikanang wwang panangkilan. Tan dwa anangkil parek7 těhěr umatur siro8 Mpu Bahula. Lingnya,9 “Pukulun 10sira sang amawa rat10 sahaturane Mpu Bahula, eng Paduka Batara, pun Calwan Arang sampun paratra, dya Sang Mu-


26b. niwara. Pun Wěksirsa, mwang Mahisawadana, sampun asurud ayu, 1samângawasya nuhun jang lěbu talampakanira Sang Yogîswara.1 Sang Munîndra 2mangke sira woyêng Girah ngkana”.2 Mwajar ta Sang Naranata, 3”E bahagya si yan4mangkadi lingtêka4 Mpu Bahula, 5pinakasuka n ingong kady5 aturta yan6 sira Sang Mahamuni ana ng Girah ngka. E Patih Darmamurti, padandan syandana kita, mwang aliman,78ingong jaga amarěkêng Sang Jatiwara, 8kalawan yayîswari tumut mareng Girah”. Akrigan 9tikang wwang sanagara9,10umwang gumuruh swaran ing taběh-taběhan, gong gěnding curing ing abarung tan paparungwan. Pangkrik ning kuda krěbět ning dwaja kětěb ning lumampah,10 11kadi bubula tang buhtala,11 lam-


27a. pah nikang wadwa sěsěk syuhpěnuh ikang awan 1tan papěgatan,1 2lwir larwan-larwan,2 3umijil [ma] sakêng wiwaranika.3 Tan lingěn laku Sang Natêng hěnu, sopacara 4sri dinirya,4 t papando rowangira ugihan pipingitan. Ana nunggang sakatra lyan tatan kinaharsan madarak adarat kunang, wan maguywa-guywan, pada wijah-wijah polahnya. Sigra datang pwa ya Sang Bupati ng Girah.5 Tan lingěn ikanang wwang manonton. 6Ana kapwa manonton, ana kawudan kapiwure kesa. Ana kelangan ken nika tan katolih, dening gěngya mahyun umulata, waneh malajang kapinyanděm.6 Tan 7dwa jumujug ngkanang7 kahananira8Sang Yogîswara8 Baradah, ana ng kabuyutan ing (w)wong Girah. Sadatangira ngkana Maharaja Erlanggya, 9saramânapa Sang Jiwatma.9 Lingnira, “Om-om pwangkulun Sang Prabu, bahagya yan datangê nghulun, 11kamantyanta de11 Sang Prabu 12sumadyêng sang (w)wong kabranan,12


27b. 1lah sama linggiyêngke sang amawa nagara.1 Nghulun kataknê ri pějah niking Calwan Arang, Si Wěksirsa, mwang Mahisawadana, uwus ya masurud ayu, milwa ya ngumilageng nghulun”. Mangling pwa Sri Naradipa,2 “Bahagya sya pukulun, yan pějah niking Calwan Arang. Antyanta tusta manah i nghulun. Mur mangke kalěngkan ing buwana gělah-gělah ing sarat karěsrěs ing jagat, 3uwus-uwus kadi tarulata gulma janggama, masa hama katrini, lěbu mělětu(k) alisyus milěk, ruksa rwan ika ruru tibêng butala, aminta-minta jawěh tan ana. Mangkana sama nikang nagara, uwus ruksa tan wring deya i nghulun. Tan pateja ikang nagara, de nikang Calwan Arang, aminta-minta urip tan ana. Mangke pwa sadatangira lěbu talampakanira ana ng Girah ngke, kadi tarulata angayunakěn tanggal ing masa kartika, dening lěbu talampakanira anetes i gangga tirta kamandalu. Tan wruheng waluyâgěsang tikang sanaga-


28a. ra muwah de Sri Munîndra. 1Mangke pweki pakulun,1 pira-pira utangenghulun, ring lěbu talampakanira Sang Jatiwara.23Gang tan kena piněluk, dawa tan kěna děpanana. Tan kěna nghulun sahur,3 anghing ng(h)ulun 4sakarěh-karěh inghulun4hělěm sumahuram e(ng) lěbu talampakanira Sang Yogîswara, dening tan sipi-sipi gange utang inghulun”. Mawacana pwa munîswara, “E, niskarana wuwus (S)ang Prabu ika mangkana. Durung tělas pwa den I nghulun umutahakěn nikang Calwan Arang. Ry uwus pwa ya pějah ya têka 5kahyun inghulun gawyaněn ayu5 muwah. Ikang Banaspati gělah-gělah ikêng Calwan Arang, dady ana dangka iing Girah prascitaněn,67kabaktyanana dening (w)wong Gira(h) ngke atah. Arananêng Rabut Girah.7 Tan ana umigrahana muwah ikeng nagara lyan paminggir. Apan uwus (s)ida Rabut Girah”. Amintuhu ta Sang Narêndra, sotusira Sang Yogîswara. Mangling muwah Sang Mahasan-


28b. ta, “E Sang Prabu umantuka jugê karuhun mareng nagara. Nghulun lagy amrascita ta lětěh iking Calwan Arang. Yan nghulun uwus amrascita iking Rabut Gira(h) ngke, nghulun maraheng rajya nagara, umikweng Sang Prabu”. Mwajar ta sang Nata Erlanggya, 1”E, kalinganika mangka, mangke ta pukulun uwus kariyan”. Wacana Sang Mahamuni, “yan abot adangan, mangke ta1 pukulun ayun amwit ra putu lěbu talampakanira Sang Jiwatma. 2Mantukâruhun marêng kadatwan ra putunira. Pun Kanuruhan 3den ipun3 kantun iriki, umiringeng lěbu talampanira, marêng rajya nagara”. Hělěm4tan amwas mantuk ta Sang Prabu, 5ingiring dening wadwanira atah.5 Tan warnanan 6pwa sira ng awan,6 sigra datang pwa sirêng kadatwan. Lingěng ta sang Yogîswara Baradah, ana ng Girah amrascita Calwan Arang, beya pwa sakeng Sang Nata. Ken Kanuruhan 7mangarwa yan i7 Sang Mahamuni, 8sangkěp têkang saji-saji.8


29a. Ry uwusira amrascita, sida ingaranan Rabut Girah, pinaka kabuyutan ing (w)wang Girah, 1katěkan ing mangke. Siněmbah ingarcamana,1 uwus (S)ang Mahamuni karyanira, tan amwas umilag pwa sira madampa syandana. Ken Kanuruhan mahawan aswa, umikuheng jang2 Sang Jatiwara, lakwa mareng nagara. Tan kantun 3siro Mpu Bahula3 4manitih ya wayja bang.4 5Tan lingěn pwa sira nga awan.5 Sigra datang ta sirêng nagara,6kawětra heng Sang Prabu yan Sang Yogîswara datang.6 7Tan dwa7 umjil Sang Prabu Erlanggya sakeng kadatwan, amapageng Sang Mahamuni Baradah, wangěn ing8 jaba kuta niking manguntur. Umwang swara ning taběh-taběhan,9 gong gěnding pěreret (t)an paparungwan. 10Kadirya pwa10 Sang Yogîswara de Sang Naranata. Saksana 11tumurun ta Sang Narendra sakêng sakata,11 těhěr 12ingiringakenira ta12 Sang Mahamuni marêng kadatwan. 13Anulya lininggyakěnira13Sang Maha-


29b. rěsya ring patanya anta.1 Kunang sang Naranatâlinggih2 sira woyêng palipir. 3Tan dwa3 mwajar ta Sang Narêndra, matur eng Sang Mahasanta, “Pukulun saturê pun Erlanggya, kahatur ing lěbu talampakanira Sang Jatiwara. 4Mangkwêki sampun krěta ikang sanagara de Sang Munîswara.4 5Mangke ta pukulun kahyun ing ra putunira, mahyun umikuweng jang5Sang Mahamuni, aněda sih Sang Jatiwara. Tumuta tumaki-taki Sang Hyang Darma, asurud ayu wara6 tuminggalakên ikang7budi mahala. 8Bangga kuhaka paradara cara cara mareda,8ikang dremba, 9moha, loba, dama creyan, trěsna gang, sungsut,9 sadaka forawa kagugwa10 pwa dera11 putunira.12Uwus prabu wisesa13 nyakrawati,14 suka pradana wah akarawahan, wayo sarwa makweh 15tan lingěn ikang ratna rajya mulya,15 16anang kadatwan.16 Anghing17 kapti ning 18ra putunira mangke,18 wruha 19tingkah ing agurwan-gurwan, mangrasa ana19


30a. 1Sang Hyang Darma.1 2Wruheng kapatin2 mwang kang ungsiněn, wruha isi ning 3swarga naraka,3 mwang 4pasuk wetu ning buwana agung alit, wruhêng margâgung angěněrgana simpangan, kang yogya tutěn de Sang Wusman, mwang kapanggihnya de sang mahawan marga ngkana”.4Mahangkana aturira Maharaja Erlanggya ring sang Mahamuni. Mangling pwa Sri Munîndra5 Baradah, “Uduh rahayu dahat wuwus (S)ang Prabu, antyantê yukti nikang sarat yan mangkana. Kita pwa ruměgěpeng Sang Hyang Darma, mwang umowahana ng budi mahala. Tan sipi yukti ratna nikang nagara”. Mwajar ta sang Nata muwah, umwatur tingkeng6 sasari, “Pukulun pira ta gang ikang sasari, kang7kahatureng lěbu talampakanira? Kunang pirak, winarah8jugêki putnira,8 ring nista madyôtama9 ikang sasantěn”. Mwandika pwa Sang Mrědu, 10”E, kalinganika mangka karta ning Sang Prabu,10 11nissarana ika11 tingkahing beya. Yadyan tan pabeyaha,


30b. yan atěgaw ing1 tuhuwa 2kewala kagurwan-gurwan,2 3sama pwa lawan3 abeya. Ring ngabeya yan tan atěgwing tuhu ring4Sang Guru,4 pada kalawan tan beya, tan 5kadi ring tegw ing tuhu uměntasakěn deha saking ngke.5 Nghulun mangkyâwaraheng beya, 6mwang lwir ikang sasantěn.6 Ikang pirang sabuwana ngaran,7 8yêka ta8 pongkab sabda ngaranya. Batur ing sasari, 9kang sapaha nista ika.9 Madya ikang patang iwu, utama walung iwu, utama ning utama walung laksa. Yêka gêng lit ing sasari. Iwa mangkana yan tan 10atěgw ing tuhu,10denya gurwan-gurwan,11 sama12 kalawan kang13 tan pasasantěn. Kang atěgw ing tuhu juga yěka makasasari, 14ot (t)atan ot angel nora udan mwang panas,14 yan pangutus ing guru linakwanan juga. Tan wěnang manikělakna 15ng tuduh,15 yêka makasasari. Utama yan aging sasantěn, tur atěgw ing16 tuhu, mwang tan panikělakěn tuduh. Utama dahat17yan ana wwang maha-17


31a. ngkana.. Kita pwa Sang Prabu, 1yan pajěg ing karya moyah arěng,1 sakahyun Sri Narapati juga dawning sasari. 2Nghulun tan wěnang yan umastiya”.2 Mwajar ta Sang3 Sri Narêndra, “Ikang walung iwu pukulun, kalakwan de ranak lěbu talampakanira, katura ng 4paduka Sri Munîndra.4” Mangling ta Sang Jatiwara, “Lah amangiděpakěn nghulun, ri wacana5Sang Naranata. Nghurun mawarah tingkah ikang puspa, 6nora agroda tan kajěng sakti,6 sědah pitulikur apwan,7 wadahi ng8sangkwa lingganya rukma.8 Pucai9 sotya mirah, sekar ura nika kañcana mwang salaka luru. Palwa den atipis gunting ika, wijanya mirah sahana nika. Ana pwa sasar-sasaranta atapa, satiba-tibanta kinamulan ing rat, mwang kinatongan ing buwana jagat, 10makanguni paranusa baktya, pranatê ri kita”.10 Amintuhu pwa Sang Naranata,11 12ri pawarah Sang Mahamuni.12 Saksana motus ta sira, mandandani puspa mwang sěkar ura, wija. Makanguni 13tikang a-


31b. yunan.13 1Sampun sama dinandan pěpěk atah. Tan ilang takwanakna, isi nikang ratna dukarâdri,1 2makadi ikang papajangan2 sampun 3pwa yadinandya-nandya.3 Antyanta langěn ika. Sang Prabu sampun malih 4sira adiwasraya,4 kalih sira paramêswara.5 Sampun malih sangkěp ikang saji-saji,6konang-unang tiningalan.6 Marěk ta Maharaja Erlanggya eng Sang Mahamuni Baradah, ngkana ng papajangan. 7Tan sipi-sipi lalěh nika,7 kumutug kukus ing asěp-asěp, mwang dupa dipa, 8aměpěki tikang buwanantara, kongas těkêng akasa. Rsigana sahana nikang langit, kagyat umungas ikang dupa dipa, sama nonto(n) sakêng gaganântara, makadi umuji ulahira Maharaja Erlanggya, kadi milwa añjěněng ya mastwakěn tingkahira.8 Umwang ikang9 taběh-taběhan, 10lyan rěgang10 sangka 11gěnda-gěnding parěng umuni.11 Pěreret12mwang suruny agěndang gong abarung tan12


32a. paparungwan.1 Mangandika pwa Sang Jatiwara, “E para ngke kita2 Sang Prabu. Mangkweki nora nghulun angomani mare kita 3těkêngong sěděpi basaja,3 ingkaneng jga ninghulun45palinggya ngka,5 ngong sěděpinya6 kita Jatiningrat puspatanta”. Sumambah pwa Sang Prabu kalih pramêswarinira, ring Sang Yogîswara7 Baradah. Ingingsar ikang puspa eng sangku, dinasaran pastan kañcana, kengsar8ping tikga ikang puspa. 9Tan dwa9 siněděpan ta10 Sang Prabu, kalih pramêswarinira dya Sang Mahajiwatma.11 12Ry uwusira sahângaskara,12 těhěr13 winarah-warah ta sira lwir 14ing Sang Hyang Darma, lwir ing dumadi mwang rasan ing tan pwa dadên wěkas ing alit agung. 14Tělas pwa denira mawarah. Ya tika 15anumuhut ring niti yogya, rahaywa nikang lampah, 15linakwakěnira. Ikang atapêng rajya, mwang atapêng giriwana, lan tingkeng16 catur asrama winarahakěnira.17 Lwirnya,18Agrahastana, Awanapastra, Abhiksukana,19


32b. Brahmacarina.1 Artanya,2 Agrěhastana ngaranya,3 wikw araby anak-anak aputu. Wanapastra ngaranya,4 ikang adukuh těngah ing alas gang, wana ngaran ing alas, patra ngaran ing gogodongan mwang sukět.5 Mary amangan yang 6tan olihnya6angrěnggut sukět godong kanang dukuhnya. 7Matya uripa,7tan kencak pwa ya sakêng sana. 8Ikang biksuka ngaranya,8ikang mahapandita mukti, wěnang mamtyani, wěnang adrěbya kawula sakalwira, mwang sakawongan ing wwang makahuluna, mapatni manjajamaha, tan sikaraněn de Sang Prabu, apan uwus linggyanya mangkana. Brahmacari, ya pwa ngaranya. Ia caturbeda lwirnya, Ana suklabramacari, ana tan trěsnabramacari 9ana sawalabramacari,9 10ana bramacari těměn.10 Suklabramacari ngaranya, anaking alěbu guntung during wruh rasa ning sěkul ulam, mwang rasa ning sala-


33a. ki sapatni durung wruh. Ajar-ajar sangkat alit.1 Yêka suklabramacarya ngaranya. Ikang tan trěsna brahmacari, dangu budy2 amběk3 bangga kuhaka, ya tika4 mangguh5warah ayu, mwang rasa 6sakěcap rwang kěcap,6 tur karasâtah7 denya. Těhěr8 atinggal kadadin, mwang atmaja, patni, 9tan pakarana,9 anuly ajar-ajar. Yêka tan trěsna brahmacari ngaranya. Sawala brahmacari pwa10 ngaranya, hawanâtukar těka swamiya, katitihan pwa ya merang makanguni yan ingadu dening tuhan, tan pangěnoh merang,11pwa ya,11 anuly angajar-ajar. Sawalabrahmacari ika. Ikang brahmacari těměn pwa ngaranya, 12sarupa-rupa ning sang12wiku, yan pratyaksa13 wruheng14 rasa kabeh, mwang wruh pasuk wětu ning buwana15 jagat. Unggwan, 16makadi yan uwus pinutusakěn angaji. Tělas ing darmâtah.16 Yêka brahmacari těměn pwa ngaranya. Ika17 ta catur asrama ngaranya.18 Linggihira Sang Ma-


33b. hapandita1 sowang-sowang. 2Têngětakna haywa malupa,2kalawan kitânaku Sang Prabu, 3tapantêng rajya.3 Away kita tan umiring tingkah ikang dangu,4 5aywânângurangy anglintanga5 sita sitantêng6 buwana. Kang ana ng kuna den ana samangke,7 ikang norêng kuna dn nora mangke,8 ikang katama katěmu juga9 den umaksih, denta umiring. Away 10ta kita tan10 pagaman-gamanta wěksa, 11ring wadwantêkâtah.11Ana 12 pwa ikang12 Dewasasana, Rajasasana, Rajaniti, Rajakapa-kapa, Manusasana, Siwasasana,13 Rěsisasana, Adigama. 14Ika ta13 jěněngakna denta,15 enak pwa pamuktyantêng sarat16 manyakrawati. Kitêng bumi Jawadwipa ngke, tapi těkêng Nusantara kawasa. Inak ta tâmbek nikang sarat kabeh denta, makadi 17sira uwus17 watak Sang Hyang Darma, wruh kraman ing pati kalawan mahurip, wus wruhêng swarga nara-


34a. ka. Waspadêng kahulihanta, wruh kita pasuk wětu ning buwana kabeh, 1mwang ugěr-ugěr ing sarat.1 Tan ana kasandeyantêng2 buwana, engět-engět 3denta pwawarah nghulun Sang Prabu,3 away malupa”. Mwatur pwa Sang Nata, eng Sang Munîndra, “Atěda tanuja lěbu talampakanira Sang Jatiwara,4 ri pitutur Sang Yogîswara”. Tělas pwa inuhutakěn de Sang Muniwara, antyantê sih Sang Satwika, eng ranan Sang Wascita, 5yayâpinandaman,5 6dening ling Sang Darmâtma.6Ry uwus pwa mahangkana luwaran karya Sang Bramila. Ya tika siniwinira ta 7sang sramânêng rika, 7pinupundutan 8ta sira8 tadah. Tan ilang takwanakna, 9sêsi nikang ratna dukarâdri,9 ana ngke,10 11Sang Naranata kalih binaji11angyapêng sira, tan lingěn ikang ugi yan pipingitan, mwang papando rawongira, sami12


34b. tumut 1sama angayap ana ngka. Suka gumuywa-guywan, kata-kinatakěn denira.1 Wus andalu dumunung sirêng yasa danta, ungwanirâmregil2 Sang Mahamuni. Ěñjing amwita 3sirêng sunwanira.3 Mwandika pwa sira Sang Mahawaksa, eng 4Sang Prabu, “Karsâmwitramantânaku,4 5aki prabu,5 nghulun umantuk eng asrama”. Mwatur pwa Sang Agani, “Singgih pukulun lěbu talampakanira atoliheng ng asrama, mangkyâtmaja Sang Mahamuni, lagyângatura ri jang Sang Jatiwara”. Mwajarta muwah Sang Nata, n umutusêng Apatih, mwang Ken Kanuruhan, umiringêng Sang Mahasanta6 mul7mareng asramanira.8 Samy adandan syandana liman aswa.9Inaturan ta Sang Yogîswara de Sang Prabu, 10yatra limang kěti, tayan11 sekět pangaděg, hema lyan (n)awaratna sarwa makweh, mwang12 kawula juru sawah satus, 13pamahat satus,13 kěbo lyan sapi pagawe ma-


35a. kweh, kahatureng Sang Jiwatma, 1Mangling pwa Sang Mahamuni, “Atarima nghulun ry atur-aturta Sang Prabu. 2Ana pawěkas ing nghulun muwah e ri kita.2 Away tan wilaseng kasyâsih, 3makadi srupa-rupa ning Pandita nistâdi3 away kita4tan mule”. Atur sambah ta Sang Natêng Mahamuni, těhěr5umusapi jang 6lěbu kang ana ng6 talampakanira Sang Yogi Baradah, ěnahakěnirêng wunwunan de Sang Nata, 7kalih pramîswaranira.7 Mangling pwa 8sira muwah Sang Jatiwara,8“Lah kantuna anakinghulun 9sama rahajang kita,9 aywa tan mêngět sapawarah inghulun. Rahinêng kulěm atyatêni”. Saksana sah10 laku Sang Yogîswara, muggweng sakata sira,11iniring dening Rakryan12 Apatih, mwang Kanuruhan, Tuměnggung. Tan kataknêng awan13 sira. 14Mwenggal ta laku Sang Rěsi. Tan lingěn ikang tanayan tani sakambah de nira, sami kagawokan ing Sang Munîndra, I reha ng sakti tan p-14


35b. pama. Sigra datang pwa sira ng1 asrama eng Sěmasana ngka.23Tan dwâmwit3 mangastuti ng jang nira Ken Apatih, mwang Kanuruhan Tuměnggung. Samâtolih sirêng kadatwan. Tan warnanan Ken Apatih mwang Ken Kanuruhan Tuměnggung, sampun kêsah 4pwa ya4 sakêng asrama. Sang Yogîswara 5ta sira5 lingěn, sinungsung ta sira dening putrinira, mangaran Wedawati. Pinapag ta sirêng gwapura, 6parêng sukâjñana6sira Sang Yogîswara 7mwang wěkanira.7 Saksanômantukeng89dalěm ing asrama, parêng sira. Tan lingěn pwa Sang Jiwatma,9 uwus ana nga asramanira. Wacananan10 solahira Sri Narêndra, anan ng nagaranira. Suka Wirya krěta manahira, inak pwa11 kang rat kabeh ri pangaděganira. Wit12eweh tan ana. Kunang nghawan. Ika nggwanikâhrit, pambwegalan,13 pangěntalan.14 Ingěnahan pwa ya wwang dinadyakěn desa, hěnu ikang katěgalan, sawat alasnya lor kidul, 15mwang wetan kilyan, kangkěran


36a. nikang wwang lumiwat awan. Ya tika kinwanira15 1mananemi groda,1 mwang wudy, ambulu,2 jinajar-jajarnira, dady ahëb3ikang wwang lumiwat awan. Tan lingěn pwa wwang Nusantarâtah, samy ahiděp mangawulêng Sang Naranata.4Sabrang, Malayu,5 Palembang, Jambi, Malaka, Singapura, Petani, Pahang, Siyam,6 Cěmpa, Cina,7 Koci, Kěling, Tatar, Pego, eng Kědah, Kutawaringin, Kate,8 Bangka, Sunda,9Madura, Kangayan, 10Makasar, Seran,11 Goran, Pandan,12Peleke, Moloko, Bolo, dompom13 BIma, Timur, 14Sasak, Sambawa.14 Samangka kweh ikang Nusantara, kang15 asrah upěti marěkêng Sang Prabu. Sira Sang16 apuspata Jatiningrat, maharaja17 Erlanggyâbiseka. 18Ikang para brahmana,18buhjangga, 19siro para rěsi,19 samy anglinggihi sasananira sowing-sowang, 20ana ng nagara mwang ring asramanira.20Inak pwa kabeh


36b. těkan ing tanayan tani. Landuh ikang udan, dadi ikang tahun, amurah tang sarwa tinadah. Ikang wadwanira1 samy atata, anut ing tingkah ikang dangu.2 Ana ta putranira kalih siki, samânwam apěkik ing rupa. Sira ta jagâděgakna prabu, anghing lagi kepwan 3naya Sang Prabu3 prěnahirângaděg. Mahyun aděgakna ng Nusantara sasiki, sasiki malěr4mangaděgêng Jawadipa. Lagya sandeyâjñna Sang Nata. Apa karanika mangka? I rehnika putrânwam tan wruheng reh. Manawi kirang dana awasana tan pawadwa ika5 ring wěkasan, marma ning tan sinung mangaděga sirâdoh.6Anghing kapti ni Sang Naranat,7 juměněngêng8 Bantěn sasiki, mwang ing Jawa sasiki. Apan Balîka9 maparěk, sama10 lawan maksiheng Jawadipa.11 12Dady amijil12 ta Sang Prabu1314tinangkil dening wadwâtah atěngêng,14 tan dwa mwandika ta Sang Bupati, akraming mantrinira kabeh, Ing ken apatih, (tuměnggung,rangga,)


37a. Kanuruhan, mwang ring mantryanirâtah.1 Makadi 2ng para brahmana buhjangga rěsi.2 Mwajar ta Sri Narêswara,3“Kaptya ninghulun apatih ana kita, mantryaninghulun kabeh, mwang kanuruhan samadaya.4 5Ana sira5 6(brahma)na buhjangga rěsi.6 Nghulun jagâděgakna ratu putraninghulun, ing Bali sasiki, mwang I Jawa sasiki. Angapa denta rumasa? Nghulun mwalih lagyakěn amarěk marahêng Buhcitra Sěmasa(na tuma)riêng7 lěbu talampakanira 8Sang Yogîswara,8sudârsa ning (ng)hulun”. Umwatur ta9 Ken Apatih, mwang para10 mantryanirâtah,11 makadi12 Sang Mahadwija,13 samy aninggihakěn tumurut,14 yan matur-atur maring eng (sang yogîswara)ra. Mwandika pwa Sang Prabu muwah, motuseng Kanuruhan umarěkeng asrama. Amwit anganjalya Ken Kanuruhan 15ri jang15 Sang Naranata.16 Sakasana17lumampah ta sira Ken Kanuruhan, munggweng sya(nda-


37b. na. Lěpas ta) lampahnikeng Kanuruhan, 1dinulur dening naranyâtah.1 Sigra datang pwa yeng asrama. Tumurun ta Ken Kanuruhan sakeng sakata. Umañjing ta sireng gwapura, panggih ta Sang Mahasanta sědang2 sinewa de(ning3 sisya) nirâtah.4 5Sarama siranapeng Kanuruhan,5 “Om-om bahagya kita laki Ken6 Kanuruhan. Apeki karyantênghulun mareng asrama?” Umwatur ta Ken Kanuruhan, “Pun Kanuruhan ingu(tus de ranak) lěbu talampakanira pukulun, kinen tumariheng Sang Yogîswara, dening putranirânak,7 8lěbu talampakanira kalih siki,8 mahyun aděgakna ike 9natêng Bantěn sasiki,9 ratw ing (Jawa sa)siki. Mahangkana patary ry anak, lěn sasiki,9 ratw ing (Jawa sa)siki. Mahangkana patary ry anak, lěn sasiki,9 ratw ing (Jawa sa)siki. Mahangkana patary ry anak, lěbu talampakanira ri jang 10Sang Munîndra.10 Sandikanira11 Sang Pascita12 rěke tinut13 de ranak Sang Dyaya”. Mangling ta Sang Wicaksana, “Kalinganika14 mangka karsa


38a 1Sang Prabu,1 tan kawasa 2ika yang mangkana,2 apan ikang Bali, tuhu tan ana ratunyângaděg mangkěg mangkê. Anghing ta3 ana sira Sang Yogîswara, umunggw ingkanang4 asrameng Silayukti desa, kaprěnah tuwa de ninghulun. Antyanta dening kasakti sira, 5mahabara sira tan popama.5 6Ika ta Manawa sira tan suka, apan tan sipi-sipi kasaktyanira.6 7Sira Sang7Mahamuni Kuturan puspatanira. Mghulun maraheng Bantěn dihin, umarěkeng Sang Mahamuni eng Sukti, aněda anugrahanira8 Sang Munîndra.9 Kita pwa Ken Kanuruhan pamulih juga10 marîndra.9 Kita pwa Ken Kanuruhan pamulih juga10 marêng nagara, aturakna ng Sang Prabu sapakata ninghulune11 ri kita. Yan datang12 nghulun sakêng Bantěn, annuli mami marêng nagara, amarěkeng anakinghulun, umuhutakna ng solih inghulun, datan sakêng Bantěn”. Amwit angañjalya pwa Ken Kanuruhan ri 13jang Sang Yogîswara,13mwantuk ta sirêng nagara. Kêsah ta sira sakêng asra-


38b. ma. Tan 1katakna nghawan,1 2sigra datang pwa yeng nagara, maturing Sang Bupati, sapawěkasira Sang Yogîswara. Tan lingîswara. Tan lingěn ta Ken Kanuruhan, uwus umatureng Sang Naranata.2 Wacana Sang Mahamuni Baradah,3mawěkas-wěkas ta3 sirêng put(r)inira, manama4 Wedawati,5“E putrininghulun Wedawati,away ta kitâge lěpas duhun,67herě(n) mami7 datang sakêng Bantěn, kalawan durung uwus lagi karyaninghulun, hělěm kita parêng kalawan nghulun”. Amisinggih pwa ya Sang Putri, 8ry andika Sang Yogîswara.8 9Tan dwa mahas ta9 Sang Mahasanta Baradah mara eng Bantěn wiprayanira,10 datang eng asrama ng Sukti. Kunang desa kang kahawan 11de nira11 saking asraměn wiprayanira,10 datang eng asrama ng Sukti. Kunang desa kang kahawan 11de nira11 saking asramêng Sěmasana ng Lěmah Tulis, 12ri ngkana ng12 Watulambi, ring13 Sangkan, Banasara, ring Japana, Pandawan, Bubur Mirah, kapering desêng Campaluk, Kandikawari, ring Kuti, Koti. Irika ta sirâmrěgil sakulěm.14 15Eñjing lumampah pwa sira,15


39a. 1kadungkap tang1 Kapulungan, ring Makara Mungkur, Bayalangu, Ujungalang, Dawěwihan,2 Pabayěman, ring Tirah, ring 3Wunut, Talěpa,3 Weng4 Putih, mwang ing Genggong, Gahan,5 Pajarakan, Lesan, Sěkarawi, 6ring Gadi.6 Minggar mangalwar Sang Mahamuni laku 7kalintang desa7 ng Momorong,8 Ujung Widara, ring Waru-waru, Dalěman. Lěmah Mirah, Tarapas, Banyulangu, Gunung Patawuran, Sang (H)yang Dwaralagudi,9 Pabukuran, Alang-alang dawa, Patukangan, Turayan,10 Karasikan, Balawan, Hijin, Belaran, Andilan.11 12Tan lingěn desa kang kahawan de nira.12 Sigra datang ta13 sirêng Sagara Rupěk.14 Sang Jatiwara Baradah mangantyakěn (w)wang manambangi 15pwa sira,15 dumadak16asěpi wwang manambangi,16 tan ana kadirya de Sang Mahamuni. Dady ana ta rwan ikang kalañcang, ngkanang kikisik ya tika (ka)mbang-kambangakna17 ng samudra, titihana de Sang Mahamuni Baradah.


39b. Těkângaděg ta sirêng rwan ing kalañcang, 1lumampah ta sireng sagara rwan ikang kalañcang.1 Mangetan laku Sang Yogîswara, anujw ing aran ikang Kapurañcak. Ingkana ta Sang 2Yogîswara sira tumurun,2 sakêng rwan ikang kalancang. Těhěr3 sangidakna rwan ikang4 kalañcang dya5 Sang Mahamuni. Lumampah ta sira mareng srameng Silayukti. Tan6lingěn pwa sirêng hěnu.6 7Sigra datang ta sirêng Yuktidesa.7Alinggih ta sirêngkanang yasa patamwan, 8suwya tan ana sumurŏpena ring sira. Apa ta kanananika mangka,8 9i rehira Mpu Yogîswara Kutura(n)9 sěděng sira 10nama yoga.10Masowe tan umijil pwa11 sira, sakêng dalěm asrama, jěněk12umulahakěn yoganira. Saranta abilala13 Sang Mahasanta Baradah, sira14 mangantyakěn ingkanang patamwan. Ya têka mangěn-angěn twaya sira, 15 wangen gulu Sang Maha Kuturan ikang wwe, langge juga kumukuh, 16tan mobah16 sira mangulahakěn yoga


40a. tatan wikara. 1Ingangěn-angěn wah1 ta sěmut gatěl, kumambang 2ana ng twaya2 angrěbut3 angěběki kanta, Sang Jatiwara Mpu ng4 Kuturan, maksih juga de niraywaga patiti5granasika, tumunggal ikang jnana wisesa.5 Dwadi suwyanika6 ilang asat ikang twaya,7 muwah 8ilang ikang sěmut gatěl,8 9kadi ngusap parěng lawan ilang ing twayadi.910Uwus wruh ta sira yan adatangan sira sang apalinggih ngkanang Suty asrama,10 palibayanira sakêng Buhcitra,11anghing ta sira lagy api tan wruh. Awasana masowe umedal pwa sira mareng patamwan, Sang Yogîswara Mpu ng Kutursan, tumurwan alus12 ta siro Mpu Baradah sakeng salîswara Mpu ng Kutursan, tumurwan alus12 ta siro Mpu Baradah sakeng sal,13 14binagyakěn ta sira de rakanira,14 “Om-om bahagya laki pantěn baya ninghulun, apweki karyantênghulun dingarya sědatangke? Lah palibya sama linggya ngke. Malama kita tan těmw enghulun kadi unang-unag pwa Si Rakanira”. Těhěr manambah ta Sang Sri Baradah anuly alinggih. Aturirěng Sri mpu ng Kuturan.


40b. Ling niro 1Mpu Baradah,1 “Asuruda sira rantěnira ri pambagenira Sang Yogîswara, muwah sadya pantěnbaya Sang Mahamuni marěkeng Sang Jatiwara, paibayanira mahyun aněda sukanira 2Sang Yogîswara, dening sisya ning pantěnbayanira pukulun.2 Ratw I Jawa biseka Maharaja Erlanggya, apuspata Jatiningrat. Maputra pwa ya kalih siki, punika ta pukulun, jagêngaděngakěna rikang Bali sasiki, sasiki malěra anang Jawadipa. Enak tumuli Bali mwang Jawa tumunggal. Mahangkana 3wipraya ning lěbu talampakanira”.3 Tan dwa mwandika ta Sri 4Yogîswara Mpu4ng Kuturan, “E kalinganyê mangka pwa kahyunta parangke robaya. Tan paweh nghulun yan mangkana. Nghulun tan wruh rika maděgakna ratwa ngke5 Bali, ya rikâpan ana jagěki6makawaniha, kap(rě)nah7 putu den inghulun,8 yeka jagâděgakěn mami9 ratw I Bali”. Angling pwa Sri 10Yogîswara Mpu10 Baradah muwah, “Pukulun umatur.


41a. (j)uge ni1 mwalih palibayanira2 ang Jatiwara. 3Yan singgih dede3 4ri jang4 lěbu talampakanira, dening5 ikang Nusantarântah6 ta pukulun. Ikêng bumy agung-agung, samâheděp umareng Jawadipa,7 samâsrah upěti kabeh. Awacana 8pwa siro Mpu Kuturan,8 “Eniskarana ikang9Nusantara katah,9 asrah upěti eděo mareng Jawa kabeh, yan ingkenêng Bali tatan paweh nghulun. Yan ngka, suka nghulun yan lurugen sabumekna, lah sahantuk-antuk I nghulun kasyeki,10 yan nghulun uwus paratra samana ta sakahyunira ratu Jawa areha ikeng Bali”. 11Ye tika sowusira ruměngâtah siro Mpu Baradah,11 sahandikanira 12siro Mpu Kuturan, yan tan olih siro papalampah, sukani rakanira. Tan dwa12 tumurun siro Mpu Baradah ahuli mětu ing jaba ning asrama. Ya tike těhěr mangěnak(e)n13 lindu pwa14 sira. Tan sipi-sipi geng ikang lindu datang,15 wrěksa sěmpal 16pati parapal,16


41b. lyan tang rěbah. Wang kang ana ngka1 tepi nikang wwe, tibêng nadi2 kalělěp twaya.3 Patani weswa akweh rěbah. 4Tan dwa4 kagyat (t)a wwang sanagarêng5 Bantěn, makwan6pangalasan marahêng Silayukti asrama,6 7tumakwan tingkeng lindu7 yan 8alayu kahajarnya.8 Tan lingěn pwa yeng awan, sigra datang kang utusan ring Silayukti,9 10atur ikeng utusan ring siro Mpu ng Kuturan,10 11”Pukulun Sang Yogîswara,11 punapa rěkyâjaripun punang lindu, 12dingarya datang antyantē sangět gung ikang lindu, ring dangu tan ana yan mangka.12 Těhěr mwandika Sang Yogîswara Mpu ng Kuturan, “E away kita sandeya, pada apagěha juga kitêng nagara. Ana titi ninghulun sakeng Jawadipa, ambañcana eng mami. Yêka mangěnakěn lindu”. 13Sawus ika winarah tang utusan de Sang Yogîswara,13 saksanâmwit angañjalya ikang utusan saking kadatwan 14ni Bali.14


42a. 1Tan lingěn1 2 lakunyêng hawan,2 3sigra datang pwa3 yeng4nagarêng Bantěn, umatur dat<ě>ngeng para mantryagung. Tan wacanaturnya.4 5Lingěn siro5 Mpu Baradah, anulya kêsah ta sira sakêng asramêng Silayukti desa. Sigra prapta pwa6sirêng Kapurañcak. Saksana pinetnira ta7 rwan ikeng 8kalañcang, 9kambang(a)kna ng er, titihana ikang rwan,9 ya tika kalělěp 10(p)atra nikang kalěwih.10 Akarana pwa sira muwah, tumitih ingkanang rwan ikang kalañcang muwah.1112Kalělěp juga tar wan ikang kalañcang muwah.12 Sandeya ta sira 13rikang deyanira,13 Sang Yogîswara14 Baradah. Mangling15 pwa(si)ry angganira,16 “Boh umapa karana ni nghulun kayweki, 17kaya tan datang eng Jawadipa muwah rasa ny ajñanamami”.17 Dwadi18 umati-atya pwa sirêng dalěm raga. Ya tika19 maengět20 pwa sira21 kady ana22 umuhuta,23“E durung amwit pwangkulun


42b. ring nguni, ri jang1 Sang Yogîswara ng Sukti. 2Lah lamakani2nghulun malwi amwit eng sira”. 3Lampah ta Sang Yogîswara3Baradah 4malwi amwit,4 datangeng Sang Yogîswara Mpu 5ng Kuturan.5 6Sigra prapta pwa sirêng asrama6 7panggih Sri Mahamuni ng Sukti desa.7 Sumambah tang Sang Sri Baradah amwit, “Pukulun 8sang apalinggih,8 amwit pantěbanbaya lěbu talampakanira Sang Jatiwara”. Mangling ta sira9 Sang Yogîswara Sukti, “Lah pamangkat kitântěninghulun?10Robaya11 lumastari ya”. Saksana12 kesah 13pwa siro Mpu13Baradah sakêng asrama. Lěpas ta14 lampahira sigra praptêng Kapurañcak. Tumitih pwa sirêng rwan ikang kalěwih, enak ta de nira n umilag angulwan. Sigra15 datang16 pwa sirêng17sagara Rupěk, mantas ta sira ngkana, Sang Yogîswara Mpu18Baradah. Tan lingěn pwa sirêng19 (h)ěnu lampah Sang Mahamuni ambramaga.20


43a. Sigra datang ta sirêng nagarêng Daha, panggih ta sirâtmajanira Sang Maharaja1 Erlanggya sědang tinangkil.2Atěngěng tingkêng panangkilan. Mantry Agung Patih Amangkubumi mwang Rangga Kanuruhan, makadi Sang Mahadwija Bra(h)mana Bujangga Rěsi, samana sira sama anangkil. Tan dwa2 datang 3pwa sira Sang Yogîswara Mpu3Baradah mahawan gagana. Kagyat yan mangaděg ta sirêng madya ning pahman. Těhěr4 piněkul ta5 haryinira 6Sang Jiwatma6 de Maharaja Erlanggya, 7ingusap talampakan jang Sang Mahamuni,7 ingěnahakna ng wuwunanira,8 9mwang dinilat de Sang Prabu.9 10Masama ta sang10 Munîswara,11”Om,aduh patikmami11 kita laki Sang Prabu, tan pantuk dn12mami sakêng12 Bantěn. Tan suka sira sang asrama ng Silayukti desa, yan putra Sang Prabu madëgeng Bantěn sasiki. Uběndu13 dahat sira tan pwa weh.14 15Anak pranah15 putu16jagêngaděg-


43b. aken ratu, 1mangkwêngarsêki yan1 samanirênghulun.2Nghulun meh3 tan datangeng Jawadwipa ngke,4 tumitih mami5rikeng6 rwan ing7 kalañcang kalělěp”. Mangling pwa Sang Prabu těhěr8 anabaheng9 jěng 10Sang Wangsecita,10umaturêng katwangira, “Pukulun sampun patikudu lěbu talampakanira yan mangka, apan tan sipi-sipi kasaktyanira, sira Sang Yogîswarêng Bantěn.11 Yan kudwakna ta pukulun12awasana amigrahanângga. Punang eriki13 Jawa jugêka pinarwa”. Mwajar ta Sang Nibrata,14 “Om,15 iya ika wuwusta pranunghulun16 Sang Pati,17 arananeng Janggala18 Kadiri. Away ta19 masowe, dandani tumuli, mumpung20 nghulun lagyana ngke. Ng(h)ulun umantukêng dunungan duhun”.2122Ya tika22 ingiringakěn ta sira Sang Jiwatma23 mantukêng24dunungan, de 25Sang Bupalaka,25 marahêng26 27rangkang danta.27 Irika ta siro 28Mpu ingaturan tadah,28 Sang29naranata. Tan kawacana ta30 Sang Ma(h)amuni 31 Baradah.


44a. Wacikaněn1 Sang Naradipa,2 umijil3 pwa sri muwah,4motuseng para Mantry, Apatih, Rangga, Kanuruhan,4magawya5 pusadi kalih siki, kalawan magawya taratag, nggwan ing angastrenana ng6 putranira. Dirâděgakěn again kalih, 7makangunîkang papajangan.7 Antyantê lalěhnika, ikang saka ingulěsan8 palisir. Tan warnan9 ikang nawaratna10kañcana gurmya11 12suměně kabina-bina,12 13konang-unang warnanya.13 14Tan lingěn ikang uñcal-uñcal, kombala bubuntutan amarapadu, ana pětak mwang nila rarahuwan, aulap-ulap lungsir sweta kumělab sinilir ing maruta lwir kuwung-kuwung, lwir ombak ing banyu.14 Ikang pusadîngaděgakěn 15purwa tunggal,15 16 sasiki ana ng pa(s)cima16. 17Tan wacana17 ikang paraguru loka, Sang Bra(h)mana, Buhjangga, Sang Rěsi, 18samâcumada sirâtah,18jugêkângastwakna ng19 pangastren. Sang putra 20mwalih sampunira saha busana20 mijil pwa21 sira kalih22


44b. Sama umunggah1 sira ngkanang2 papajangan, 3ayunira pinasilih ana ngka,3 amběněpi 4sahisi nikang lawan adri. Tan ilang takwanakna, sama4 winastwakěn 5ta sira5 dening6 sira7para guruloka,8 Brahmana, Buhjangga, Rěsi 9atah, de nikang samy9 angaděgakěn ratu kalih. Humwang swara nikeng10taběh-taběhan,10 gong, gěnding, pěreret 11abarung mwang gěndang, surunya.11 12Tan hopěn ikang sangka gěnta-gěnti parêng humung, tan paparungwan yaya amlingi karna.12 Ry uwusira sama ingastren,13 ingastwakěn de Sang Mahasanta.14Sami15 mungguh ta sirêng singasananira sowang-sowang, mantyanta alěpira tiningalan. Ikang munggweng singasana wetan, ingaranan sang 16prabu Janggala.16 Ikang munggweng singasana kulwan, ingarana sang 17prabu Kadiri.1718Matangnyan n ingaranan rat wing Janggala Kadiri katěkan ing mangke.18 Ri sampun ing mahangkana, sami magawya


45a. ya1 kadaton ta2 sira, atingkah kalanganira sowang-sowang,3uwus patěh pwa3 ingaranan Janggala Kadiri. Dwadi mahangkana samwênak ta sira sanak,4 5kadi satunggal tan ana asor luhur, de nira5 samângaděg ratu. 6Lana pwa dening buktya mwang tanayan tani, mwang naranirâtah. Pinaratri de Sang Maharaja Erlanggya, samênak de nira mrabwani,6 ya tikang wěkasan umiděpakěn pisuna ning nitinira.7 Sang natêng Kadiri dady abangun yuda, lurugěn si rakanira Sang natêng Janggala, dera Sang Natêng Kadiri. 8Tan dwadan8 pwa sira wajendra, lumurugeng Janggala. Ruměnga ta9 sira Sang Natêng Janggala, yan sira linurug dya Sang Natêng Kadintěn. Manangkil ta sirêng10 bra(ra)manira, matur ta sirêng Sang Prabu11 Tuwa. Něhěr aturira, “Bra Bapa-12


45b. ji Patik Aji 1maturêng paduka Batara,1 2Patik Aji2 linurug, de ranak Patik Aji, eng Kadintěn”. Mwajar ta3 Sang Prabu Erlanggya, “Ih angapeki kalinganya mangkana. Away ta kitage lumawan. Ng(hu)lun lagy akon4 mareng Kadiri, pamulih juga kitêng5 Janggala duhun”. Amwit6 pwa Sang natêng Janggala mantuk, sigra praptêng Janggala sira7 sampun. 8Tan dwa8 mintar totusanira9 sang prabu Tuwa marêng Kadintěn, sumayuteng 10Sang Natêng10 Kadiri, sumapiheng yudanira. Tan ingiděp (p)wa ya de Sang Natêng Kadintěn, lumurug jugêki ugranira marêng Janggala. Asrang ta swara nikeng taběh-taběhan, pěreret, 11surun, gěndang,11 gong gěnding, humung, abarng tan paparungwan, awor lan pangrik ing aswa, liman, mwang krěbět ning tung-


46a. gul, lampah ning udana1 umiku sěsěk s[y]u[h]pěnuh,2 lwir34jalanidy angalih.4 Sira sang eng Janggala mwalih sampun sira adan rěksa, amapagêng 5wajendranira sang natêng5Kadiri. Sěsěk supěnuh kweh ning wadwanira, umung swara nikeng taběh-taběhan, dening sañjata n umilag kadi Guntur wuhu6 datang. Ikang cucuk sama7 sampun apagut, ramyânglongi linwangan. Tan samanêka,8 9wacikaněn sang prabu Erlanggya,9 ewěh de nira rumasêng twas, I rehira tatan kêděp. Tan 10dwa umatur10 ta sirêng Sang11 Yogîswara, makwan sumapiheng yuda. Saksana12 lumampah ta sang13Mahasanta, jumujugeng natêng Kadintěn sigra datang pwa surêngkana, panggih ta Sang natêng Kadiri sědang14 alunggw ing patani, tinangkil pw15 [ni]dening wadwanirâtah.16 Umulat pwa17 sira yan Sang Yogîswara datang,


46b. tumurun ta Sang natêng Kadiri 1 sakêng salě, těhěr1 atur sambah eng jang2 Sang Munîswara,3 sumapêng4 sang krěta mambagyakěn. 5Tan dwa5 mwandika pwa6 Sang Nibrata, “Asuruda nghulun ri pambagenta nata putu. Dwaning nghulun para ngke,7 sumapiheng yudanta. Ng(h)ulun rumiriha amarwa ampiyan iking Jawa dipa ngke. Iděpěn nghulun putu, yan Sang Nata tan pahiděpa sareh ninghulun, dan tibanya kita upata, yan kita arěbuteng sanakta muwah”. Mwajar ta Sang natêng Kadintěn, “Punapa ta pukulun 8raputu lěbu talampakanira8Sang Mahamuni, tan aděpa 9sy andikanira9 Sang Mahasatwika?” Mangling pwa Sang Wascita, “Kitêki putu prabu,10 kamayangan si yan uwus eděp kita sawuwus inghulun. Lah11 pakari kita ngke12 putu. Nghulun mangkateng Janggala, sumapiheng yudanira ki13 putu natêng Janggala.


47a. Nghulun manibakna upata,1 eng sang nata ng Janggala”. Saksana2 lumampah kesah3 ta Sang Mahamuni Baradah, mareng Janggala wiprayanira.4 Tan dwa 5nieng hawan laku sang Nibrata,5 sigra pwa datang sirêng6 bramilêng Janggala, (panggih ta) sira tinangkil dening wadwaniratah.7 Umulat pwa sira yan Sang Yogîswara datang, tumurun ta Sang Natêng8Janggala sakêng9 palinggihanira, 10těhěr angaturakěn sambah pangabakti,10 ri jang Sang Wascita. 11Mangling ta Sang (Bu)pati Jang(gala,”Baha)gya Sang Munîswara.11Punapa sadya lěbu talampakanira, matangnya 12datangêng raputunira,12 samâlinggih ta pukulun Sang Munîndra?” Saksanâlinggih ta sira Sang Yogîswara, kalih 13yan sira13pu(tunira. Mawacana Sang Wicak)s(a)na, “Sadya mami marêng putu ning pukulun14 Sang Prabu, ng(h)ulun sumapiheng yudanta. Inguni ng(h)ulun sakêng antěntêng15Kadintěn, sumapiheng yudanike. Nghulun amurwha upětinta eng Jawadipa ngkene těkaning ta)-


47b. nayan tani kabeh, lyan kang kahaturêng ramanta anakinghulun. Ng(h)ulun mangkya1 umaturêng2 ri kita masanak, 3nimita ning tan ana rěbatěnira.3 Iděpěn nghulun putu. Sama kitêki dak tiba(ni supata yan kita bělah) muwa(h)4hělěm.5 Away ta kita6 aki7 putu eděpan ing wadul-wadulan pisuna. Away tan pagaman-gamanta8 wěksa, kita9 Sang Nata”.10Umatur pwa Sang natêng Janggala ri jang10 Sang Mahamu(ni), “Punapêki pukulun putunira11 lěbu talampakanira, tan umid(ě)pa ring andikanira12 Sang Munîswara, apan umuhutakěn ring rahajěng dahat Sang Jiwatma?”13 Sampunika mahangkana, ya tika14samângundurakěn nara (wadwanira) sowang-sowang, Sang15natêng Kadiri mwang Sang natêng Janggala. Ya ta 16 dinum ikang 17tanayan tani17 kabeh18 dya19 Sang Munîswara,20mwang desa-desa, 21sameling ing ampyanira sowing-sowang, mwang sama sinungan Ma-


48a. nusasana21, 1makadi Rajapurana, pinaka pangěnan ikang tanayan tani, nimita ning tancu maroko ikang ampyanya.1Sama krěta pwa sira kabeh 2kadi nara sasiki muwah, natêng Janggala mwang natêng Kadiri, patěh asukan-sukan anang nagaranira. Uwus pwa sira patěh kalih dening panidikaranira Sang Munîndra, ya tika2 mantuk ta Sang Yogîswara, marêng nagaranira Bagawan3 Sri Erlanggya. Panggih ta4 Sang Prabu sědang5 tinangkil, umulat pwa sang nata yan Sang Yogîswara6datang. 7Tumurun ta sira sakêng salě, mwang lu(ng)sur basahan, těhěr7 umusapi jang Sang Munîswara lěbu8enahakna ng wunwunan.9 Mawacana ta Sang Munîndra,10“Uwus ulun aku sumapiheng yuda ny anakta, 11mwang adum ampyanika11 sowang-sowang,12 pada 13elinga tanayanta nika tan sělang coroko. Makadîngong tibani upata, yan silih corokana hampiyan.13 Samamintuhu ta putranta.


48b. Kady anaku1 mangke 2pwa ni2 kaptin inghulun, pranaja ning3Ken4 Apatih, Patih eng Janggala. Tosining Ken Kanuruhanira, apatih eng Kadiri. Iku ta den5 aywânârěbuta, den arata6 pwa ya7 denyânggagading, sama dan8 tibanyôpata.9 Matangnyan nghulun mawuwus10 mahangkana, i reha nikang Apatih mwang Ken11 Kanuruhanira, samahyun asurud ayuwa. Sama mil wing jang12 anakinghulun sang prabu, tumaki-taki Sang Hyang Darma”. Umwatur pwa13 sang natêng katwangira, “Om,14 singgih dahat pukulun sama sang Yogîswara, mangke pwa15 pukulun Pun Apatih mwang Pun Kanuruhan, mahyun umikuwa lampah sang Satwika, sumurud ayuwa tumaki-teki eng Sang Hyang16 Darma, amalampah nugraheng nguyah arěngan.17 Kunang kapti ning 18lěbu talampakanira1819manggyaha madya.19 Ikang sasantěn20 patang iwu, kang kahatureng jang Sang Mahamuni”. Mangling pwa Sang Nibrata, “E ya21 dahat


49a. kaptinêki Ken Apatih mwang Ken Kanuruhan, dene mahyun tumuta ri salampah1 anakinghulun Sang Prabu, ri2 duka nastapanta.3 E lah dandani away sowe. Nghulun mahyun umantukeng asrama”. Saksana dinandanan sasari, mwang puspa 4dupa dipa damar.4 Sama sangkep tekang saji-saji, sêsi nikang 5lawanâdri. Tan dwa umuncarakna mantrâksara pwa sira, umwang tikang ginda-gindi sangka.5 Ya 6ta siněděpan ta sira6 Ken Apatih kalawan7 Ken Kanuruhan. Ry uwusira siněděpan pwa ya kalih, winarah-warah ta sirêng Sang Hyang Darma 8mwang niti rahayu. Tělas tingkeng pasuk wětu ning sarat, mwang ikang sakatwan. Sows ning karya Ken Apatih mwang Kanuruhan8 magawyâyu.9 Mangling10 ta sang Yogîswara11 ring 12Sang Naradipa, “E anaku Sang Bupati, ayunâmwit12 ramanta umoliheng srama. Warah-warah denta Ken Apatih mwang ken Kanuruhan”. Atur sambahta Sang Natêng13 katwaganira,


49b. sarwy usap1 lěbu 2kang anang2 talampakan aryi3 Sang Mahapraj(ñ)a,4 Enahakna ng wunwunan5 de Sang Nata Erlanggya. Saksanômilag6 pwa Sang KSali, kunang Sang Apatih mwang Ken7 Kanuruhan, mahyun umikuheng jang Sang Biksuka. Tan sinung dya Sang Santatma, samângaturakěn8 sambah pangabakti ta sira, sarwa musap talampakan ing pada9 Sang Yati. Kesah 10ta sira sakeng nagara,10 enak pwa laku sang 11satyânglila-lilângga.11 Tan12lingěn pwa sirêng12 awan, sigra datang ta sirêng asramanira rikanang 13Buh Citra Sěmasana ngka. Panggih ta putrinira sědang amahjěng gělung lukar. Tan dwa kagyat13 mwajar ta Sang Wedawati, “E lěbu talampakanira kapweng 14ni sira14datang”. Těhěr15 tumurun alus mwang lungsur16 ken Sang17Wedawati, atur17 sambah aměkul 18jang Sang Watma.18Mwandika ta Sang Krěpanu, “Datang nghulun ibu, malama nghulun umahyun mantukeng asrama, durung uwus juge


50a. ni1 karya ninghulun. Mangke pwa2 uwus karya ninghulun, matangnyan mami3 mantukeng asrama”. Mwajar ta Sang Wedawati muwah, 4”Pukulun Sang Jatiwara,4 ing kapan punika ta pukulun lěbu talampakanira maktaha? Kady agya 5těměn ranak Sang Jiwatma tumutureng ibuninghulun.5Mangling pwa Sang Satwika, “Kalinganyê kitâtmajaninghulun ibu, agya kitâhyun lěpasa. Lah mangkya juga nghulun lagy awěkasêng si Wěksirsa”. Kagyat datang6 asiděkung mangastuti Si Wěksirsa kalawan Pun7 Mahisawadana. Něhěr8aturnyêng Sang Munîndra, “Lěbu talampakanira pukulunne nggyâyun moktaha, Pun Wěksirsa mwang9 Mahisawadana mahyun 10pukulun tumuta10 lěpas. Mangling ta Sang Jiwatma, “Tan kawasa kita Wěksirsa, Mahisa(wada)na, parěnga lawan nghulun. Manih 11tri warsa11 n ekas12 pwa surupanta, padê kitapanggihenghulun hělěm,13 pakari juge kita ngke”.14


50b. Ry uwusira kantěn1 mangling,2 saksana moktah Sang Pranopandya, parěng kalih3 putrinira Sang Wedawati, moksa4namu-namu mur ilang pwa sira. 5Ri sampunira 6moktah Sang Djaya Baradah,6 sama mur ta sira, suka tan pabalik duhkě. Tan tumoliheng deha muwah. Sowus tan ana ning ling siro Mpu Baradah, ya têng asraměng Sěmasana, ingaran pwa ing Murare ngaran, 7katěkan ing mangke.7 Tan gostiněnyêka. Dwaniněn8 putrnira, kang 9kantun anang Lěmah Tulis, siro Mpu Yajñaswara9 puspata.10 Sira ta mangalap atah sêsa nikang asramêng Sěmasana ngka, mwang sawayo kabeh, lyan lipyakarâtah,11 makadi hema12 mwang nawaratna, pari děmi13 kalawan nara14 kabeh, mwang kěbo sapi. Ika ta inalap nira dera15 Mpu Yajñaswara, winawanirêng16 Lěmah Tulis. Ikang kinantunakěn, 17kang jaga17 sangune Si Wěksirsa mwang18 Si Mahisawadana, atung-


51a. gw asramêng Sěmasana ngka. Matangnyan asramêng Uwih Citra pinakapangaskaran, apan tus-tusanira Sang Yogîswara Baradah. Kabuhjanggan Dibyâdi1 Anget. Tus tumus2 kang eng Rupit, sisya de Sang Mahamuni Baradah, matangyan ikang ing Rupit, pinakapangaskaran muwah, 3katěkan ing mangke.3//o// Iti katatwanira sira Sri Mpu Baradah, duk anêng Sěmasanêng Lěmah Tulis. 4Samapta tělas sinurat ring Sěmadri Camara, umahyun angilen angungkuli wwe Arung, ana guwa ngka. Isaka 1462. Masa titi, amacapmika, suklapaksa, kadasi, warasapta, su wepañca, ma, astawara, sri, sadwara, wu, triwara, dwa, nawara, gi, caturwara, la, kulawu ning kawi wuku, pratiti, sadayatana. Samangke kahuwusan ing Sang4


51b. 1Hyang lipyakara sinurat. Santosakna de sang sudy anggangsala ning aksara, durlikita kirang lěwih. Apuraněn pya sarwiprah tingkeng ubraya sastra, dening anwan paksa kumawruh tumědunêng tatwa, iděpěn anělang tan pantuk. //o// Om Sri Saraswati sidi rastu rastu astu //o// Om dirgayusa (sa)ng anyurat karuhun1 sang madrěbyakěn pustaka rastu sidi //o//





bersambung...................

1 komentar: